پديد آورندگان :
فرهاديان عزيزي، شيوا دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان , كاظمي، حسين دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - گروه زراعت , سلطاني، افشين دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان - گروه زراعت
كليدواژه :
تناسب اراضي , گنبدكاوس , گندم ديم , متغيرهاي محيطي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف
گندم در سطح وسيعي از اراضي كشاورزي دنيا تحت نظام هاي مختلف زراعي كشت مي شود. حدود 66 درصد از سطح زير كشت گندم در ايران به صورت ديم مي باشد. برآوردهاي موجود نشان مي دهد كه نياز ايران به گندم تا سال 1400 از مرز 20 ميليون تن در سال خواهد گذشت. تعيين تناسب اراضي براي يك گياه خاص مانند گندم نيازمند در نظر گرفتن بسياري از متغيرهاست. ارزيابي متغيرهاي محيطي و درك محدوديت هاي فيزيكي مي تواند به تعيين مناطق مستعد كشاورزي كمك كند. ويژگي هاي توپوگرافي، شرايط اقليمي و كيفيت خاك يك منطقه مهمترين متغيرهاي تاثيرگذار در ارزيابي تناسب اراضي هستند. هدف از اين مطالعه ارزيابي زراعي – بوم شناختي اراضي كشاورزي شهرستان گنبدكاوس جهت كشت گندم ديم با استفاده از قابليت ها و تحليل هاي مكاني سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) مي باشد.
مواد و روش ها
براي اين كار ابتدا نيازهاي زراعي – بوم شناختي گياه گندم با استفاده از منابع علمي تعيين گرديد. سپس براساس آن، نقشه هاي موضوعي مورد نياز تهيه شدند. متغيرهاي محيطي مورد مطالعه دماي متوسط سالانه، دماي كمينه سالانه، دماي بيشينه سالانه، دماي مطلوب جوانه زني، دماي مطلوب سبنله دهي، دماي مطلوب پر شدن دانه، متوسط تشعشع، بارش سالانه، بارش پاييزه، بارش بهاره، بارش ارديبهشت ماه، درصد شيب، ارتفاع از سطح دريا، جهات شيب، ماده آلي، شوري وpH مي باشد. پس از تهيه اين لايه ها، كار طبقه بندي و رتبه بندي هر لايه در چهار طبقه (بسيار مستعد، مستعد، نيمه مستعد و غير مستعد) صورت گرفت. از فرآيند تحليل سلسله مراتبي براي تعيين وزن معيارها از طريق تجزيه و تحليل پرسشنامه هاي AHPاستفاده شد. در پايان بوسيله روش هم پوشاني وزني در محيط GIS، نقشه تناسب اراضي در 4 پهنه توليد شد.
يافته ها
در اين مطالعه مشخص گرديد كه به ترتيب 9/20 و 24/73 درصد از زمين هاي كشاورزي شهرستان گنبدكاوس جهت توليد گندم در پهنه هاي بسيار مستعد و مستعد قرار مي گيرند. اين مناطق در بخش هاي جنوبي شهرستان شناسايي شدند. در اين اراضي از نظر انواع متغيرهاي بارش و دما، درصد شيب، ارتفاع از سطح دريا و عوامل خاكي، محدوديتي جهت كشت گندم ديم وجود ندارد. در اين ارزيابي پهنه هاي نيمه مستعد (39/92 درصد) و غير مستعد (26/15 درصد) به قسمت هاي مركزي، شمالي و شمال شرقي شهرستان اختصاص يافت. اين مناطق حداقل از نظر يك متغير محيطي داراي محدوديت بودند.
نتيجه گيري
در اين تحقيق مشخص شد كه بيشتر اراضي كشاورزي مورد مطالعه از نظر توپوگرافي و اقليمي شرايط مناسبي براي توليد گندم دارند و محدوديتي از اين نظر وجود ندارد. از عوامل محدودكننده كشت گندم ديم در مناطق نيمه مستعد و غير مستعد، بارش اندك سالانه و بهاره، درصد ماده آلي پايين و شوري بالاي خاك را مي توان نام برد.
چكيده لاتين :
Background and objectives: Wheat is grown worldwide in agricultural lands under different cropping systems. About 66% of cultivated area of wheat in Iran was belonged to rainfed cropping. Current estimation show that Iran needs to approximately 25 billions ton of wheat in 2021. Land suitability determination for a particular agricultural crop such as wheat requires consideration of many criteria. Evaluation of the environmental components and understanding of local biophysical restraints can help determine the areas suitable for agriculture. Topographic characteristics, climatic conditions and the soil quality of an area are the most important parameters to evaluate land suitability. The objective of this research was agroecological evaluation of Gonbad–e-Kavous township for rainfed wheat cultivation by potential and spatial analysis of geographic information system (GIS).
Materials and methods: For this purpose, agroecological requirements of crop firstly, identified according to scientific resources. Thematic requirement maps were then provided. In this research, studied environmental variables were as annual, autumn, spring and May precipitations, average, minimum and maximum temperatures, germination temperature, the maximum temperature in heding and grain filling stages, slope percent, elevation, slope aspect, OM, pH, and EC. Then, each layer was classified into four classes (high suitable, suitable, less suitable and non-suitable). The analytical hierarchy process (AHP) was used to determine the weight of criteria by using the questrationnaires analysis sheet. In final, by weighted overlay technique in geographic information system (GIS) media, land suitability map was generated in 4 classes.
Results: In this study, the results showed that about 9.20% and 24.73% of agricultural lands in Gonbad–e-Kavous township were located in the high suitable and suitable zones for rainfed wheat cultivation, respectively. These regions were identified in the south of this township. In these zones, there are not limiting factors for wheat cultivation according to precipitation and temperatures variables, slope percent, elevation and soil characteristics. In this evaluation, the less suitable (39.92%) and non-suitable (26.15%) regions were located in the some areas of central, north, and northeast of Gonbad–e-Kavous. In addition, these areas were faced by at least one limitation factors from environmental variable.
Conclusion: In this research, it was identified that almost of total studied areas were suitable for wheat cultivation according to topography and climatic conditions. Results showed that the limiting factors in less suitable and non-suitable regions were including: non-suitable annual and spring precipitations, low content of organic matter and high EC.
