ارزيابي كمي خطر بيابان‌زايي با استفاده از مدل مدالوس اصلاح شده، مطالعه موردي: حوزه آبخيز شاهرود - بسطام

Quantitative assessment of desertification risk using modified MEDALUS model, case study: Shahroud-Bastam Basin

امروزه بيابان­‌زايي به‌عنوان يك مشكل اساسي، بيشتر كشورهاي جهان به‌خصوص كشورهاي در حال توسعه را تحت تأثير قرار داده است. پديده بيابان‌زايي در مناطق خشك، نيمه­‌خشك و خشك نيمه‌مرطوب رخ مي­‌دهد و باعث كاهش پتانسيل زمين مي­‌شود. در اين پژوهش، از مدل مدالوس اصلاح شده به‌دليل آساني، در دسترس بودن داده­‌ها و همچنين، سازگاري با شاخص‌­هاي موثر در تخريب اراضي براي ارزيابي كمي خطر بيابان‌زايي در حوضه شاهرود بسطام استفاده شده است. بدين منظور، ابتدا منطقه مطالعاتي به پنج واحد همگن تقسيم شد و از پنج معيار كيفيت خاك، اقليم، پوشش گياهي، مديريت، فرسايش و 13 شاخص براي ارزيابي كمي بيابان­زايي در واحد­هاي همگن استفاده شد. در ابتدا، لايه­‌هاي اطلاعاتي شاخص‌­هاي مربوط به هر يك از معيارها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي تهيه شد. سپس، هر يك از شاخص‌­ها بر اساس روش مدالوس اصلاح ‌شده امتيازدهي شدند و از ميانگين هندسي شاخص‌هاي هر يك از معيارها، نقشه نهايي وضعيت هر معيار تهيه و از ميانگين هندسي معيارها، نقشه حساسيت به بيابان­زايي در هر واحد كاري تهيه شد. در نهايت، از تلفيق آن‌ها نقشه حساسيت بيابان­‌زايي در منطقه مطالعاتي به‌دست آمد. طبق نتايج، معيارهاي اقليم و فرسايش، با متوسط وزني 1.607 و 1.467 بيشترين تأثير را در بيابان‌زايي داشته‌­اند و در مقابل، پوشش گياهي، با متوسط وزني 1.37 داراي كمترين تأثير بوده است. طبق نتايج، از كل منطقه مطالعاتي به مساحت 7737.71 كيلومتر مربع 40 درصد (3096.311 كيلومتر مربع) در طبقه C3 و يا فرسايش بحراني شديد قرار گرفت كه نيازمند توجه بيشتر براي اعمال برنامه‌هاي مهار بيابان­‌زايي است. نتايج اين پژوهش، يك ابزار مديريتي در دسترس براي تصميم­‌گيري در زمينه انتخاب مناطق داراي اولويت در زمينه مبارزه با بيابان­‌زايي مي­‌باشد.

Nowadays, desertification as a great problem affects most of the countries in the world, especially developing countries. Desertification phenomenon that occurs in arid, semi-arid and dry semi-wet regions, will reduce the land potential. In this study MEDALUS model was applied for quantitative assessment of desertification risk with emphasis on five criterion in Shahroud-Bastam Basin, because of easy style and data accessibility and also compatible with the effective indices on land degradation. For this purpose, first, the study area was divided into five homogeneous units. Then, five criteria including soil quality, climate, vegetation, management, erosion and 13 indicators were used for quantitative evaluation of desertification in homogeneous units. Index layers for each criterion were prepared using GIS. These indices were ranked in accordance with Modified MEDALUS model. The geometric mean was then calculated and map was produced for each criterion. Land degradation map of each homogeneous unit was prepared using the geometric mean criteria. Finally, from their combination, desertification susceptibility map produced. According to the results, climatic and erosion criteria with an average weight of 1.607 and 1.467, had the most effectiveness on desertification and vegetation with average weight of 1.377 had the least effectiveness. As a results, from the total of study area, with area of 7737.71 km2, 40% (3096.311 km) is located in the C3 class or extreme critical erosion, that requiring more attention to implement desertification control programs. Result of this research is a managing tool available for decision-making regarding the selection of priority areas in the fight against desertification.