تبيين مفهوم دلبستگي در محيط شهري بر اساس مفاهيم و متون اسلامي

The Explanation of the Attachment in Urban Environment based on Islamic Texts and Concepts

تضعيف پيوند انسان با مكان‌هاي مسكوني به‌ويژه در محلات تاريخي در اثر افزايش نقل‌وانتقال ساكنين، مسائل جهاني‌سازي، تداخل فرهنگ‌ها و فقدان روابط اجتماعي و فرهنگي بين مكان‌ها نشان مي‌دهند كه مفهوم دل‌بستگي در محيط شهري دچار بحران است. پژوهش حاضر با بررسي منابع، اسناد، نظريات و نيز مطالعه نمونه‌ موردي تاريخي، به عدم توجه به انديشه‌ها و مفاهيم اسلامي به‌عنوان يكي از ضرورت‌هاي مهم در عرصه طراحي محيط‌هاي شهري اشاره دارد و در پي پاسخ به اين سؤال است كه چه معيارهايي در زمينه فرآيند شكل‌گيري دل‌بستگي مكان در محيط شهري (خانه، محله و شهر) بر اساس انديشه اسلامي، كليدي بوده و نقش و جايگاه آنها چگونه است؟ اهداف اصلي پژوهش حاضر، بررسي و شناسايي مؤلفه‌هاي دل‌بستگي به مكان و شهر اسلامي بر اساس رهنمودهاي انديشه اسلامي و شناسايي عوامل مؤثر بر اين دل‌بستگي در مقياس‌هاي مكاني مختلف هستند. تحقيق به دو روش كيفي و كمي به‌شيوه توصيفي- تحليلي با استفاده از آيات قرآن و روايات معصومين و نيز بررسي محله تاريخي سرخاب تبريز انجام يافته است. مطالعات نشان مي‌دهند كه براي ايجاد دل‌بستگي در محيط‌هاي شهري، توجه به تأمين نيازهاي سه ‌گانه مادي، رواني و معنوي انسان در تعامل سه‌ گانه با ابعاد رفتاري (عملكردي)، عاطفي (احساسي يا كالبدي) و شناختي (ذهني يا معنايي) دل‌بستگي ضروري هستند. از طرفي، مؤلفه‌ها و ابعاد تشكيل‌دهنده دل‌بستگي به شهر اسلامي، شامل سه مؤلفه انسان (مؤمن) به‌عنوان وجه فكري و جهان‌بيني توحيدي، كالبد به‌عنوان وجه عيني و ارتباط اسلامي با عالم و رفتار نيز به‌عنوان وجه اخلاقي و رفتار اسلامي، به‌ترتيب متناظر با سه بعد شناختي، عاطفي و رفتاري دل‌بستگي هستند كه به‌صورت دياگرامي ارائه مي‌شوند. نتايج آزمون‌هاي آماري spss نشان مي‌دهند كه از ميان عوامل مؤثر بر دل‌بستگي (فردي، كالبدي و اجتماعي) در ميان سه مقياس مكاني خانه، محله و شهر، عوامل كالبدي بيشتر در مقياس خانه و عوامل اجتماعي نيز در دو مقياس محله و شهر حائز توجه و اهميت هستند. اين يافته، تأكيد متون اسلامي بر برقراري تعاملات اجتماعي و جمعي بودن بر فردي بودن را تأييد مي‌نمايد.

One of the reasons for the lack of sense of place and identity in urban environments is the lack of original ideas and human-oriented concepts of Islamic thoughts in the cities. Therefore, paying attention to the sense of place in the traditional environments and its extension to the today's neighborhoods is one of the most important requirements in designing residential environments. The main objective of this research is first to investigate and identify the components of attachment to the Islamic city and then promote attachment to the residential environments based on the guidelines of Islamic texts as well as identifies factors influencing the attachment at different space scales. This research using the qualitative approach and based on content analysis and logical reasoning compares the concepts of sense of belonging at different scales of residential environments. The method used in this research is analysis-logical. Moreover, its characteristics and approaches in terms of physical, functional and meaning components have been studied. The results of findings show that to create the sense of belonging in the scale of the house, the neighborhood and the city requires that the three physical, mental and spiritual needs of human should be satisfied in interaction of functional or behavioral, emotional and cognitive with residential environments. The results of investigation of Islamic texts and Hadiths show that physical factors in the scale of house and social factors in the scale of neighborhood and the city are important. For example, the most indicated instruction by the Prophet is about taking care about the neighborhoods and communication with them and paying attention to ethics in the city and civil relationships in residential environments. Therefore, in the process of formation of the Islamic concept of urban space we should be more concerned with the social aspects of the city