بررسي اثر شاخص خاك بر پتانسيل بيابان‌زايي مخروط‌افكنه‌ها با كاربرد روش AHP-VIKOR، مطالعه موردي: بخش جنوبي حوزه آبخيز رودخانه شور

Investigation of soil index affecting on desertification in alluvial fans using AHP-VIKOR technique, case study: south of Rude-Shoor watershed area

بررسي روند بيابان‌زايي مستلزم درك پديدههايي است كه هم به­طور منفرد و هم در كنش و واكنش با يكديگر در يك ناحيه تغييراتي را به‌وجود آورده‌اند كه اين تغييرات منجر به بيابان‌زايي و تخريب اراضي شده است. به‌­منظور بررسي اثر معيار خاك­شناسي بر پتانسيل بيابان‌زايي مخروط‌افكنه‌­ها در بخش جنوبي حوزه آبخيز رودخانه شور، نخست اقدام به تهيه نقشه طبقات شيب، كاربري اراضي و زمين‌شناسي كاربردي با هدف ايجاد واحدهاي همگن و تعيين خصوصيات خاك شد، به­طوري­كه از طريق روي­هم قرار دادن و تقاطع اين نقشهها با لايه شبكه­اي ايجاد شده به‌­وسيله برنامه جانبي ET GeoWizards در نرم‌­افزار ArcGIS 10.3، نقشه واحدهاي كاري حاصل شد. در اين تحقيق، سه شاخص حساسيت­پذيري نسبت به فرسايش، شوري و نفوذپذيري خاك در نظر گرفته شد كه در نهايت هر يك به‌صورت نقشهاي طبقهبندي شده، ارائه شدند. سپس اقدام به محاسبه وزن معيارها و نيز نسبت سازگاري با كاربرد روش فرايند تحليل سلسله مراتبي شد و از شاخص ويكور به‌منظور تعيين پتانسيل و اولويت‌بندي گزينه‌­ها استفاده شد. بر اساس نتايج به‌­دست آمده، دامنه تغييرات شاخص ويكور در گزينه­‌ها مبتني بر روش AHP-VIKOR از 0.002 تا 1.000 متغير است. واحدهاي V1 و V10 به‌ترتيب با دارا بودن شاخص­هاي ويكور 1.000 و 0.002، بيشينه و كمينه پتانسيل بيابان‌زايي را به خود اختصاص داده­اند. نتايج حاصل از پهنه­‌بندي منطقه تحقيق نشان­‌دهنده حضور دو طبقه كم (I) و خيلي زياد (IV) در پهنه‌بندي شدت يا پتانسيل بيابان‌زايي مخروط‌افكنه‌­ها است، به‌­طوري­كه 74.18 درصد منطقه (معادل 4245.77 هكتار) داراي پتانسيل بيابان‌زايي كم و 25.82 درصد (معادل 1477.67 هكتار) داراي پتانسيل بيابان‌زايي خيلي زياد است.

Investigation of desertification trend needs an understanding of phenomena creating changes alone or action and reaction together in the manner that these changes end up in land degradation and desertification. In investigating pedological criterion affecting on land degradation in alluvial fans, first, maps of slope classes, land use and geology were created, then a map of units was founded by overlaying and crossing these maps and grid layer created by extension of ET GeoWizards in ArcGIS 10.3 software. In this research, three indices of erodibility, salinity and permeability of soil were considered, finally each was shown in the shape of classified map. Then, weights of criteria and consistency ratio were calculated by AHP method. In this research, VIKOR method was used to prioritize the options. Results showed that the VIKOR index obtained from AHP-VIKOR technique alters from 0.002 to 1.000. Units of V1 and V10 with VIKOR indices of 1.000 and 0.002 have a maximum and minimum of desertification potential, respectively. The alluvial fans in research area were classified in two classes of I and IV from the view point of pedological criterion affecting on desertification using AHP-VIKOR technique, in the manner that 74.18 % of the area is in the low desertification potential, and 25.82 % is in the very high desertification potential, respectively.