رابطه صور ارتسامي با آفرينش موجودات از منظر ابن‌سينا

Avicenna’s viewpoint on relationship of Imprinted Forms and the creation of Beings

بدون ترديد، يكي از دغدغه‌هاي اساسي ابن‌سينا در الهيات بالمعني الاخص، همان تبيين نظام‌مند علم واجب تعالي بود. او درصدد ارائه طرحي بود كه بدون خدشه به بساطت ذات واجب تعالي، علم مطلق او را هم تبيين كند؛ علمي كه در عين جامعيت، از غبار تغيير نيز در امان باشد. شيخ‌الرئيس براي دستيابي به اين هدف، نظريه «صور ارتسامي» را مطرح كرد. اين «صور» از منظر ابن‌سينا، از تعقل ذات واجب تعالي برخاسته و لوازم ذات و اسباب موجودات عيني محسوب مي‌شوند و علم واجب تعالي به موجودات از طريق علم به آن صور حاصل مي‌شود. شالوده اصلي اين رأي، همان رابطه سببيت و مسببيت ميان صور مذكور و موجودات عيني است. اگرچه اين رابطه، هم در آثار ابن‌سينا منعكس شده است و هم در تفاسير شارحان و منقدان نظر شيخ، ولي همين نكته در ماجراي آفرينش موجودات كثير به‌كلي ناديده گرفته شده است و ابن‌سينا هيچ اشاره‌اي به نقش و سهم صور ارتسامي در آفرينش عقل نخست و عقول و افلاك نمي‌كند و به‌صراحت مي‌گويد كه عقل نخست بي‌واسطه از واجب تعالي صادر مي‌شود و عقول و افلاك و متغيرات نيز از هم‌ديگر صادر مي‌شوند؛ بنابراين، در بحث علم واجب تعالي، از سببيت صور مرتسمه بر موجودات سخن گفته شده است و در هنگام تشريح نحوه صدور موجودات از واجب‌الوجود بسيط، از نقش صور ارتسامي در آفرينش موجودات سخني به‌ميان نيامده است و همين امر، ناسازگاري موجود در اين طرح را به ذهن متبادر مي‌كند.

One of the most important concerns of Avicenna in theology was systematic explanation of knowledge of Almighty Necessary. He wants to provide a theory for explanation of the omniscience of Almighty Necessary, which is unchangeable and comprehensive, without harming His simplicity. In order to achieve this goal, Avicenna introduced the theory of “Imprinted Forms”. Avicenna held that these Forms are essential properties of the Essences and causes of beings and raising from the Necessary’s intellectual thought, He also held that the knowledge of Almighty Necessary to the creatures come from knowledge to these Forms(causes). It is clear that the underlying ground of this view is the causal relationship between the Forms and objective beings. Although there is clearly this relationship in either Avicenna’s works ,and his commentaries, but, this point has been completely neglected in the phase of the creation of multiplicity of creatures. Avicenna didn’t say anything about the role and participation of these Forms in emanation of the First Intellect and the other Intellects and heavenly Spheres. Conversely he held that the First intellect immediately created from the Almighty Necessary. He also thought that the Intellects and heavenly Spheres emanated from each other, and not from Imprinted Forms. We show, in this Article, that there is inconsistency between these two explanations.