فرايند خويش فهمي انسان در نظر ابن سينا

Self-awareness Process According to Avicenna

كيفيت ادراك ذات، در آثار ابن‌سينا به‌طور تفصيلي تحليل و بررسي نشده است. با بررسي مباني نظري شيخ در تحليل فرايند ادراك، روشن مي­شود كه پديدۀ احساس در مرحلۀ نفس حيواني به‌عنوان مبدأ معرفت(ادراك برآمده از حس) و علم(ادراك برآمده از عقل)، بدون انفعال حواس از محسوس محقق نمي­شود. در پس احساس، عقل يا وهم با شكل‌گيري ادراك حسي و خيال، به‌طور دفعي، بديهياتي ازقبيل «تمايز» اشياء و شعور به ذات را به‌عنوان متعلقات معرفت درك مي­كند. همراه با ادراكات حسي، عقل هيولاني و بالملكه به‌عنوان دو مرتبۀ نخست عقل، در تعامل با نفس حيواني و به‌واسطه خيال، ادراك معقول را آغاز مي­كنند؛ عقل هيولاني كه مقدم بر ديگر مراتب عقل است، به‌مثابه هيولاي نخستين، عاري از هرگونه فعليت و صورت معقول يا محسوس است؛ ازاين‌رو، تمام ادراكات دريافت‌شده از خيال و وهم در مرتبۀ عقل بالملكه و يا بالفعل براي نفس ناطقه حاصل مي­شوند. بنابراين «خويش‌فهمي» انسان نيز به‌عنوان ادراكِ علميِ معقول از خود كه فراتر از شعور و درك معرفتي به ذات است از مرحله عقل بالملكه به بعد و مبتني بر فعاليت اوليه بدن و قواي حسي محقق مي­شود.

The quality of the perception of nature has not been analyzed in detail in the works of Avicenna. By analyzing his theoretical principles in the analysis of perception process, it becomes clear that the phenomenon of sense in the stage of the animal soul as the source of knowledge (perception from the senses) and science (perception from reason) is not realized without the passivity of senses from the tangible. Beyond the sense, intellect, or illusion, with the formation of sense perception and imagination, it expressly perceives some obvious evident such as the "differentiation" of objects, and understanding of nature as an attribute of knowledge. Along with the sense perceptions, material and habitual intellects begin the intelligible perception as the first two orders of intellect in interaction with animal soul and through imagination. The material intellect that precedes other orders of intellect, as the first material, is free from any actuality and intelligible form. Therefore, all the perceptions received from imagination are attained for the rational soul at habitual or actual intellect level, and thus the human "self-understanding" is realized as an intelligible scientific perception from itself and beyond the consciousness and understanding of the nature from habitual intellect so far and based on the initial activity of the body and the sensory powers.