مباني مابعدالطبيعي برتري دموكراسي در فلسفة اسپينوزا

The Metaphysical foundations of the priority of democracy in Spinoza’s philosophy

اسپينوزا نخستين و مهم­ترين فيلسوف سياسي است كه دموكراسي را بهترين نوع حكومت قلمداد كرد. برتري دموكراسي در فلسفة سياسي اسپينوزا بر مبانيِ مابعدالطبيعيِ انديشة وي مبتني است. اسپينوزا دربارة سرشت انسان از دو موضع سخن گفته است: از سويي، به تبيين طبيعت­گرايانه­اي از انسان مي­پردازد و كُناتوس يا صيانت ذات را نخستين و بنيادي­ترين ويژگي همة موجودات طبيعي، از جمله انسان معرفي مي­كند، از ديگر سو، دستگاه مابعدالطبيعة كمال­گرايانه­اش ايجاب مي­كند كه نمونة اعلايي براي سرشت بشر برگزيند و با آن نشان دهد كه چگونه مي­توان به آزادي از بندِ انفعالات نفساني دست يافت و با دور كردن انسان­ها از عقل­ستيزي اميال، آن­ها را در محدودة عقل قرار داد. اسپينوزا، دموكراسي را به اين دليل برتر مي­داندكه طبيعي­ترين و عقلاني­ترين نوع حكومت است؛ طبيعي­ترين است، چون بيشترين شباهت را به وضعيت طبيعي آدميان دارد كه در آن انسان براي صيانت از ذات خويش آزاد است و حق دارد هرآن­چه را كه در توان دارد انجام دهد، وعقلاني است، چون هرچه تعداد تصميم­گيرندگان بيشتر باشد امكان حاكميت انفعالات ويران­گر و غيرعقلاني كم­تر مي­شود. در واقع، عقلاني‌بودن دموكراسي به دليل تأمين هدفي است كه رشد اخلاقي و عقلاني افراد در آن شكل مي­گيرد و در نتيجه انسان را به نمونة برتر سرشت انسان كه در اخلاق از آن صحبت كرده بود، نزديك مي­كند. پرسش­ راهبر ما در اين مقاله اين است كه چگونه تفوق دموكراسي بر ديگر انواع حكومت، زاييدة دستگاه مابعدالطبيعي اسپينوزا است؟ مدعاي اصلي مقاله اين است كه ادعاي اسپينوزا در باب تفوق دموكراسي تنها زماني قابل‌فهم است كه تلقي وي را از سرشت انسان كه بر مباني مابعدالطبيعي­اش استوار است، دريابيم.

Spinoza is the first and the most important political philosopher to have considered Democracy as the best government. The superiority of Democracy in Spinoza’s political philosophy is based on the metaphysical foundations of his thought. Spinoza has taken two stands regarding the human nature; on the one hand, he represents a naturalistic explanation for human-being and introduces Conatus or self-preservation as the first and the most fundamental feature of all natural beings, including human nature. On the other hand, his perfectionist metaphysical system calls for choosing a superior model for human nature by which it can be shown how to be liberated from passions of the soul and to put human beings in the limits of reason by detaching them from irrationalism of desires. Spinoza considers Democracy as superior for it is the most natural and the most rational kind of government; the most natural as it has the highest similarity with the natural state of mankind in which human is free to protect his nature and he has the right to do everything in its power; the most rational as the more the decision makers, the less the possibility of domination of ruinous and irrational passions. Our main question in this paper is how the superiority of Democracy over other governments is the outcome of metaphysical system. The central claim in this paper is that Spinoza’s assertion about superiority of Democracy is comprehensible only when we grasp his interpretation of human nature which is based on his metaphysical foundations.