ارزيابي خصوصيات مورفولوژيكي و تنوع فنوتيپي زنبورعسل ايراني در استان زنجان

Evaluation of morphological characteristics and phenotypic variation of Iranian honeybee (Apis mellifera meda) in Zanjan province

زمينه مطالعاتي: خصوصيات ظاهري زنبورعسل در شناسايي نژادها و جمعيت­ها اهميت داشته و به دليل همبستگي با صفات توليدي و رفتاري مي­توانند در اصلاح غيرمستقيم اين صفات مورد استفاده قرار گيرند. لذا، اولين قدم در اصلاح نژاد زنبورعسل انجام مطالعات مورفولوژيك مي‌باشد. روش­كار: اين پژوهش در 2 زنبورستان از 4 شهرستان مختلف استان زنجان شامل زنجان، ابهر، ماهنشان و طارم انجام گرفت. تعداد 40 كلني (5 كلني­از­­ 8 زنبورستان) شناسايي شده و از هر كلني 50 (­و در مجموع 2000) زنبور عسل كارگر جوان جمع‌آوري گرديد، كه از اين تعداد 800 زنبور (20 زنبور از هر كلني) مورد ارزيابي قرار گرفت. براي انجام تجزيه واريانس داده‌هاي حاصل از ارزيابي صفات، 8 زنبورستان به عنوان تيمار و 5 كلني از هريك به عنوان تكرار منظور شده و تجزيه واريانس تك­متغيره ­در قالب ­طرح كاملاً تصادفي ­با استفاده­ از نرم­افزار MSTATC انجام گرديد. سپس ميانگين ارزش صفات در زنبورستان­ها با آزمون دانكن مورد مقايسه قرار گرفتند.نتايج: بال جلويي اكثر (73%) زنبوران مورد مطالعه از نظر خصوصيت Discoidal shift در موقعيت 1+ بودند. با انجام تجزيه خوشه­اي براي تمام خصوصيات مورفولوژيك زنبوران، زنبورستان‌هاي مورد بررسي به دو گروه تقسيم شدند: 1) زنبورستان 1 ماهنشان، زنبورستان 2 زنجان و زنبورستان 1 ­و 2 طارم، 2) زنبورستان 2 ماهنشان، زنبورستان 1 زنجان و زنبورستان 1 ­و 2 ابهر. در تجزيه به مؤلفه­هاي اصلي براي 14 صفت مورد ارزيابي، مؤلفه اول و دوم به ترتيب 5/50 و 8/22 درصد و مجموعاً 3/73 درصد از واريانس كل را توجيه نمودند. مؤلفه اصلي اول بيشترين سهم را در تبيين واريانس كل داشت. عرض بال، كوبيتالa، كوبيتالb، طول ران، ساق، پنجه، T3 و T4و قلاب چپ و راست بيشتر توسط اين مؤلفه توجيه شدند. نتيجه گيري نهايي: از آنجاييكه مؤلفه اصلي اول مهمترين مؤلفه است، پس صفات مذكور نيز كه عمدتاً توسط اين مؤلفه توجيه مي­شوند، نسبت به ساير صفات در تمايز زنبوران زنبورستان‌هاي مورد ارزيابي مهمتر هستند. صفات طول بال، شاخص كوبيتال و طول موي بند پنجم پشتي شكمي، ضريب تبيين بيشتري در مؤلفه اصلي دوم داشتند. به عبارت ديگر، اين مؤلفه عمدتاً توجيه كننده اين­ صفات است كه در درجه دوم اهميت قرار مي‌گيرند. نمودار دو بعدي اين دو مؤلفه ترسيم و زنبورستان‌ها بر اين اساس نيز گروه‌بندي شدند. نتايج حاصل دقيقاً منطبق بر گروه‌بندي حاصل از تجزيه خوشه‌اي و تأييدكننده آن بود.