تحليل فلسفي رابطه قضا و قدر با مسأله استجابت دعا از نظر ملاصدرا

Philosophical Analysis of the Relationship of Destiny and Providence (Decretum Dei) with the Issue of Acceptance of Prayer according to Mulla Sadra

يكي از مفاهيم عميق در اديان توحيدي و اسلامي، فرهنگ دعا و نيايش است. اگر حقيقت دعا و استجابت آن به خوبي تبيين نگردد، ابهاماتي با برخي مباحث كلامي همانند پذيرش نظام قضا و قدر الهي به دنبال خواهد داشت. در پژوهش حاضر با رهيافتي فلسفي-عقلاني بر مساله استجابت دعا در حكمت متعاليه، يكي از ابهامات اساسي يعني رابطه استجابت دعا و نظام قضا و قدر را مورد بررسي قرار داديم. در اين مقاله سعي نموديم تا در تحليل و تبيين مساله استجابت دعا و رابطه آن با نظام قضا و قدر، رويكرد هستي شناسي ملاصدرا به عالم هستي و مراتب سير وجودي و معرفتي ايشان را نيز لحاظ نماييم. پرسش اساسي اين جستار عبارت است از "بر اساس مباني فكري ملاصدرا چه نسبتي ميان نظام قضا و قدر الهي و مساله استجابت دعا برقرار است؟" برخي از نكاتي كه در اين پژوهش بدان دست يافتيم عبارت است از اين كه استجابت دعا نه تنها با نظام قضا و قدر الهي در تناقض نبوده بلكه به عنوان بخشي از اين نظام، به منزله اسباب و وسايطي است كه سبب وصول داعي به مقصد مي گردد. لذا هر چند برخي علل و روابط مبهم و ناشناخته اي در تحقق مطلوب و استجابت دعا موجود مي باشد، اما دعا و استجابت آن خارج از نظام علي معلولي عالم كه در راستاي همان قضا و قدر الهي است، نمي باشد و نوعي وحدت ميان علت استجابت دعا و قضا و قدر برقرار است.

One of the profound concepts in monotheistic religions and Islam is the culture of prayer and supplication. If the truth of prayer and its acceptance is not explained well, some ambiguities will associate certain theological discussions like the system of divine destiny and providence. In the current essay we have adopted a philosophical and rational approach to discuss the issue of acceptance of prayer in transcendent theosophy. We have focused on one of the key ambiguities, i.e. the relationship between acceptance of prayer and the system of destiny and providence. In the present article we have sought to provide an analysis of the issue of acceptance (granting) of prayer and its relationship with the system of destiny and providence based on Mulla Sadra's ontological perspective of the universe as well as his view of the hierarchy of the existential and epistemic initiation. The basic question of the current inquiry is as follows: "What kind of relationship does exist between the system of divine destiny and providence and the issue of acceptance of prayer according to the intellectual principles of Mulla Sadra?" Some of the points which have been uncovered through this research consist of: acceptance of prayer not only is not in conflict with the system of divine destiny and providence rather it is a part of this system and represents the means and medium through which the prayer reaches its destination. Prayer and its acceptance does not lie outside the causal system which is in line with the divine providence and there is a type of unity between the cause of acceptance of prayer and the Decretum Dei.