روند تغييرات ضريب سيلابي در ايستگاه‌هاي هيدرومتري استان اردبيل

Trends in Variability of Flood Coefficient in River Gauge Stations of Ardabil Province, Iran

سيل يك رويداد سريع و مخرب است كه هر ساله در نقاط مختلف جهان و كشور باعث بروز خسارات جاني و مالي محسوس و نامحسوس فراوان مي‌شود. اين تحقيق با هدف ارزيابي روند و تغييرات زماني و مكاني ضريب سيلابي در رودخانه‌هاي استان اردبيل، با استفاده از دبي روزانه 22 ايستگاه‌ هيدرومتري در طول يك دوره 21 ساله، بين سال‌هاي (1369 تا 1390) انجام گرفت. ابتدا مقادير ضريب جريان سيلابي با برآورد و كم نمودن جريان پايه به روش حداقل محلي محاسبه شد. روند تغييرات زماني ضريب جريان سيلابي در ايستگاه‌هاي هيدرومتري با استفاده از آزمون ناپارامتري من–كندال تعيين شد. سپس دوره آماري موجود به دوره‌هاي 5 ساله تقسيم شد و تغييرات مقادير ضريب جريان سيلابي در دوره‌هاي مختلف مورد تحليل قرار گرفت. هم‌چنين وجود تفاوت در بين مقادير ضريب سيلابي دوره‌هاي مختلف با استفاده از آزمون آماري كروسكال واليس (Kruskal-Wallis) مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج آزمون آماري تفاوت معني‌دار (p<0.05)، را در بين مقادير ضريب سيلابي در دوره‌هاي مختلف نشان داد. تغييرات ضريب جريان سيلابي حاكي از وجود تشابه الگوي تغييرات مكاني در دوره‌هاي مختلف بود و بيش‌ترين تغييرات متغير مذكور در دوره‌ مطالعاتي مربوط به محدوده‌هاي شمال و شمال‌‌ شرقي و غرب استان مي‌باشد. بيش‌ترين ضريب سيلابي مربوط به ايستگاه اكبرداوود به ميزان 8/0 كه در پنج سال اخير، مشاهده شد. بر‌اساس نتايج تحليل روند، از مجموع 22 ايستگاه مورد مطالعه در استان اردبيل، 6 ايستگاه‌ روند افزايشي و يك ايستگاه روند كاهشي را در داده‌هاي ضريب سيلابي نشان دادند و در بقيه ايستگاه‌ها روند افزايشي معني‌دار نبوده است. روند افزايشي در مقادير ضريب سيلابي مي‌تواند در اثر افزايش بارش و يا ناشي از تغيير كاربري اراضي و افزايش شدت بهره‌برداري از مراتع باشد كه باعث افزايش توان توليد رواناب به‌صورت جريان سطحي و در نتيجه افزايش در روند ضريب سيلابي در آمار ايستگاه‌هاي مورد مطالعه شده است.

Flood as a rapid and destructive event causes great human and economic losses in Iran and around the world, annually. This study aimed to assess the temporal trend and spatial changes of flood coefficient of Ardabil Province rivers using daily discharge of 22 hydrometric stations over a 22-year (1991 to 2011) of recorded data. The flood coefficient amount was calculated after subtracting the defined base flow resulted from the local minima technique. The non-parametric Mann-Kendall test was used to detect the temporal tend in the time series values. The recorded data length were divided into 5-year periods and the variations of changes of flow rate in different periods were analyzed. The significant differences were determined by using the Kruskal-Wallis statistical test. The results showed that changes of flood coefficient was significant (p<0.05) between different periods. The spatial changes of flood coefficient variation coefficient showed a similar spatial pattern in different studied periods and the highest variability were defined at North-East and West parts of the study area. The highest rate of flood coefficient was observed in Akbardavood station with the value of 0.8 in the fourth sub-period. According to the results of trend analysis, there is an increasing significant temporal trend in 6 stations, and one station had decreasing trend, while other stations had increasing trend with no statistical significance. The increasing trend of flood coefficient can be related to rainfall variations and land use change along with intensified use of extensive rangelands areas which increases the potential runoff and surface flow resulting increase in the flood coefficient in the studied statistics.