تغييرات رواناب و رسوب در پي تغيير برخي ويژگي‌هاي خاك در اثر عمليات بهره‌برداري جنگل (مطالعۀ موردي: جنگل خيرود)

Runoff and sediment variations due to change in some soil properties following forest harvesting (Case study: Kheyrud Forest)

عمليات بهره‌برداري از جنگل، سبب تغيير برخي ويژگي‌هاي فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك و در پي آن تغيير مقدار رواناب و توليد رسوب مي‌شود. بررسي تغييرات رواناب و رسوب در پي تغيير خصوصيات خاك در اثر عمليات بهره‌برداري جنگل، در بهبود توصيه‌هاي مديريتي و كمّي كردن تغييرات رواناب و فرسايش خاك سودمند خواهد بود. اين پژوهش براي بررسي شماري از متغيرهاي مؤثر خاك در توليد رواناب و رسوب در اثر بهره‌برداري جنگل، در جنگل آموزشي پژوهشي خيرود انجام گرفت. بر اين اساس، پلات‌هاي دو متر مربعي در قالب هشت تكرار در هر چهار منطقه (با روش‌هاي مختلف بهره‌برداري): شاهد (بدون بهره‌برداري)، منطقۀ بهره‌برداري‌شده به روش تك‌گزيني، منطقۀ بدون پوشش تاجي و مسيرهاي چوبكشي ايجاد شده و بارندگي‌هاي طبيعي به‌وقوع پيوسته از آذر 1393 تا آذر 1394، براي تعيين مقدار رواناب و رسوب اندازه‌گيري شد. خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك شامل بافت، درصد رطوبت، درصد مادۀ آلي، وزن مخصوص ظاهري، pH و EC نيز اندازه‌گيري شد. نتايج تحقيق بيانگر تأثير معني‌دار تغيير پوشش تاجي و گياهي در اثر بهره‌برداري بر مقدار رواناب و رسوب است. برپايۀ نتايج، درصد رس و وزن مخصوص ظاهري خاك، همبستگي معني‌دار مثبت؛ و درصد ماسه، اسيديته و مادۀ آلي همبستگي معني‌دار منفي با مقدار رواناب دارند. همچنين مشخص شد كه متغيرهاي درصد رطوبت خاك، درصد ماسه و مادۀ آلي خاك، ارتباط منفي؛ و درصد رس و وزن مخصوص ظاهري خاك همبستگي معني‌دار مثبت با مقدار رسوب دارند. نتايج اين تحقيق ضرورت توجه بيشتر به تحقيقات در زمينۀ برآورد رواناب و رسوب در اراضي جنگلي و مناطق بهره‌برداري‌شده را نشان مي‌دهد. از اين‌رو پيشنهاد مي‌شود فعاليت‌هاي مديريتي و بهره‌برداري متناسب با قابليت اين اراضي و با توجه به پتانسيل بازگشت‌پذيري كيفيت خاك ازدست‌رفته، طراحي و اجرا شود.

Globally, soil erosion is one of the most important environmental problems which are threats to soil and water resources. Soil properties are the main parameters that affect the runoff and soil erosion processes. Therefore, this study was conducted to investigate the effects of some soil properties on runoff and sediment yield components in plot scale (2m×1m) with eight replicates in four different treatments (control area, harvested area, without canopy cover and skid trail) in the northern forests of Iran during December 2014 until December 2015. The runoff volume and coefficient and sediment yield were also measured through field data collection and lab analysis by weighting and decantation methods. Some of the soil physical and chemical properties consisted of texture, moister content, organic matter, bulk density, pH, and EC were determined. The results of the study indicate that the effect of vegetation cover changes due to harvesting on runoff volume and sediment yield is significant (P≤0.01). There were positive and significant relationships between clay percent and bulk density and negative and significant relationships between organic matter, sand percent and pH with runoff. Also, there were positive and significant relationships between clay and bulk density negative and significant relationships between organic matters, sand and moister content with sediment yield.