مفهوم شناسي «فطرت» و نفي ادركات فطري در انديشه سينوي

مفهوم «فطرت» از مفاهيمي است كه در زبان فلاسفه اسلامي و غربي بيان شده است. در منابع اسلامي نيز در خصوص رابطه انسان با دين در آيات قرآن و روايات نيز آمده است. پيرو كاربرد اخير، نظريه فطرت در انديشه متاخرين از جمله مطهري به نحوي مطرح و پرداخته شده كه در انديشه فلسفي مسبوق به سابقه نيست. در فلسفه غرب در قالب انديشه «ادراكات فطري» بيان شده است. هر چند در انديشه فلاسفه اسلامي از جمله ابن‌سينا مكرر «فطرت» به كار رفته است ولي بر هيچكدام از دو معناي فوق دلالت ندارد. اين مقاله ضمن بيان معنا و كاربرد فطرت در تفكر سينوي به رد اين انگاره كه وي قائل به ادراكات فطري- اعم از تصوري و تصديقي- است پرداخته است. فطرت در عبارات شيخ به معناي نوعي استعداد و نيز طبيعت هر قوه ادراكي كه استعداد خاص خود را داشته و مشوب به هيچ مدرَكي غير خود نگشته است، اطلاق شده است؛ او از «فطرت عقل» و «فطرت وهم» نام مي‌برد. فطرت به معنايي كه متاخرين، معطوف به گرايش ديني انسان، مطرح نمودند در ابن‌سينا و فلاسفه متقدم اسلامي مطرح نيست. در عبارات ابن‌سينا نيز شواهد و دلايل زيادي بر نفي هر گونه معرفت فطري، به معني دكارتي آن، وجود دارد. علم انسان از معرفت حسي شروع مي-شود و هيچ گونه ادراكي قبل از محسوسات در ذهن و لوح ضمير انسان منقوش نيست.