تبيين ماهيت عمل تربيتي از منظر الگوي هدف ـ وسيله

قرار دادن عمل تربيتي ذيل الگوي هدف ـ وسيله‌، امري مورد بحث و مناقشه‌آميز است. مخالفت‌ها با پذيرش اين الگو متكي بر دلايل متفاوتي است كه از جمله مي‌توان به تعارض آن با عامليت متربي يا ناديده انگاشتن وجه اخلاقي در تربيت اشاره كرد. در مقابل، مستثنا كردن عمل تربيتي از اين الگو نيز به‌نوبه خود با مشكلات و چالش هايي مواجه است. اين مقاله در راستاي انتخاب موضعي مناسب در اين بين، ابتدا بر اساس مفهوم اسلامي عمل، تفكيك ارسطويي عمل به دو نوع عمل ابداعي و عمل اقدامي را مورد نقد قرار مي‌دهد. بر مبناي اين نقد، دوگانگي مورد اشاره از عمل نزد ارسطو نفي شده و شكل موسّعي از الگوي هدف- وسيله كه همه اعمال آدمي را شامل مي‌شود، معرفي مي‌گردد. بر همين مبنا، عمل تربيتي ابتدا به شكل يك تعامل يعني تركيبي از دو عمل تربيت نمودن و تربيت يافتن كه به ترتيب از سوي مربي و متربي محقق مي‌شود، تبيين گشته و نسبت هر يك از اين اعمال با الگوي پيشنهادي تحليل مي‌گردد. در نهايت نشان داده مي‌شود كه الگوي پيشنهادي چگونه مي‌تواند از ضعف ها و نواقصي كه در دو تبيين سنتي از ماهيت عمل وجود دارد مصون بماند.