تبيين حكيم ملّا سليمان گيلاني از حركت‌شناسي ابن سينا؛ مقدمة تحليلي و تصحيح رسالةالحركة والسكون والزمان

حركت‌شناسي ابن سينا بويژه آنچه در كتاب الشفاء‌ ‌مطرح شده، بر انديشمندان دورة اسلامي تأثير بسياري گذاشته است. الشفاء‌ ‌دانشنامه‌يي فلسفي است كه بتعبير ابن سينا داراي چهار «جملة» منطق، طبيعيّات، رياضيات و الهيات است. تفصيل و جامعيت اين اثر سبب شده است تا انديشمندان بعدي، بيش از آنكه به شرح و تفسيرنگاري بر آن بپردازند به شيوة حاشيه‌نگاري بر آن روي آورند. با اين وصف، برخي رساله‌هاي موجز را ميتوان يافت كه مصنّفان آن آثار كوشيده‌اند تا به ايضاح برخي از دشواريهاي مربوط به حركت‌شناسي ابن سينا در كتاب الشفاء‌ ‌بپردازند بي‌آنكه وابستگي به الشفاء‌ ‌در عنوان اثر هويدا باشد. حكيم ملّا سليمان گيلاني، انديشمند قرن يازدهم هجري، در اثري موجز با عنوان رسالة‌الحركة والسكون والزمان‌ ‌به بررسي چند دشواري مربوط به تعريف حركت، انواع حركت، حركت توسطيه و حركت قطعيّه پرداخته است. حكيم گيلاني در اين رساله، افزون بر توجه ويژه به آراء ابن سينا و صدرالدين شيرازي، به آراء انديشمنداني نظير فخرالدين رازي، اثيرالدين ابهري، نصيرالدين طوسي، و ميرسيّد شريف جرجاني نيز در باب حركت توجه كرده است. ساختار رسالة حكيم گيلاني داراي سه بخش است: 1) المقدّمة في تعريف الحركة والسكون والزمان، 2) في بيان أنواع الحركة، 3) في بيان ما يزيد تحقيقها و سبيل دفع ما يورد عليه. تصحيح و تحليل اين رساله براي نخستينبار انتشار مي‌يابد.