تحليل تطبيقي كارويژه حكم حكومتي در دفع مفسده يا جلب مصلحت در آراء فقهاي مكتب نجف و قم با تأكيد بر انديشه آيت الله خويي و امام خميني

Comparative Analysis of the Function of State Decree in Repelling Corruption or Attracting Expedience in the Viewpoints of Jurists of the Schools of Najaf and Qom with an Emphasis on the Thoughts of Ayatollah Khoei and Imam Khomeini

حكم حكومتي به عنوان يكي از اصلي ترين ابزارهاي اداره جامعه اسلامي در دست حاكم ديني است كه حكومت به سبب آن از اقتدار ويژه اي جهت رتق و فتق امور اجتماعي زندگي مسلمين برخوردار مي شود. اعمال اين اقتدار منوط به تأمين مصلحت مي باشد. مصلحت مي تواند به معني ضد مفسده و يا به معني نقيض مفسده بيايد. مكاتب فقهي نجف و قم به عنوان دو مكتب اصلي فقاهت اماميه به علت داشتن مباني و منهج متفاوت اجتهادي، در بحث و بررسي كارويژه حكم حكومتي در دفع مفسده يا جلب مصلحت رويكرد متفاوتي دارند. مكتب نجف به سبب ملاك انگاري حفظ نظام در تأسيس حكومت، كارويژه حكم حكومتي را در دفع مفسده از نظام مي داند كه در اين صورت حكم حكومتي با حصول عناوين ثانويه جواز صدور پيدا مي كند. اما مكتب قم به سبب باورمندي به ولايت مطلقه فقيه، كارويژه حكم حكومتي را علاوه بر دفع مفسده از نظام، در تأمين رفاه عمومي و جلب مصالح تحسيني مي داند كه همين امر موجب توانمندي حكم حكومتي در جهت كارآمدسازي نظام اسلامي مي شود.

State decree is one of the main instruments in the administration of the Islamic society in the hand of the religious ruler through which the system will have a special power to resolve the social issues of the Muslims. This power will be possible if the expedience is provided. Expedience can mean something against the corruption or the opposite of corruption. As two main fiqhi schools of Imamiyya, schools of Najaf and Qom have different approaches about the function of state decree in repelling corruption or attracting expedience due to different bases and ijtihadi methods. Considering as a criterion the protection of system in the establishment of the state, the school of Najaf believes that the function of state decree must be in repelling the corruption from the system, therefore, state decree will be permitted to be issued if secondary subjects are realized. Due to the belief in absolute Wilayat Faqih, the school of Qom considers the function of state decree in providing public welfare and desirable expedience in addition to repelling corruption which strengthens the state decree to make the Islamic system more efficient.