بررسي و مقايسه مورفولوژيكي و فيتوشيميايي اسانس گياه دارويي .Echium italicum L در رويشگاه‌هاي مختلف استان كردستان

Effects of ecological factors on morphological and phytochemical characteristics of (Echium ittalicum L.) essential oil in Kurdistan natural habitats

به­­ منظور بررسي مقايسه اي ويژگي­هاي مورفولوژيكي و فيتو­شيميايي اسانس گياه دارويي گل ­گاوزبان ايتاليايي (Echium italicum L.) آزمايشي به ­­صورت طرح آشيانه­ اي در سه رويشگاه سنندج، مريوان و ديواندره استان كردستان در سه ارتفاع مختلف از هر رويشگاه در سال 1393 انجام گرفت. براي اندازه ­گيري شاخص ­هاي مورد ­نظر سرشاخه­ هاي گلدار گياه از رويشگاه ­هاي طبيعي در اوايل تابستان برداشت شد. متغيرهاي مورفولوژيكي شامل: ارتفاع بوته، وزن تر و خشك، طول و عرض برگ­ هاي ساده و رزت، فاصله ميانگره، قطر ساقه، تعداد گل، قطر ساقه، تعداد برگ و تعداد شاخه فرعي و متغيرهاي فيزيولوژيك شامل: شاخص كلروفيل، اندازه‌گيري عناصر NPK خاك، گل و برگ، عملكرد اسانس كه با استفاده از روش تقطير با آب طرح كلونجراستخراج، شناسايي تركيبات تشكيل­ دهنده اسانس با استفاده از دستگاه كروماتوگرافي گازي (GC/MS) و عملكرد موسيلاژ نيز با روش جداسازي توسط آب مقطر و رسوب­دهي در اتانول 96 درصد مورد سنجش قرار گرفتند.داده­ها به ­­وسيله نرم­افزار آماري SAS و با روش آناليز LGM مقايسه ميانگين­ها انجام گرفت. نتايج مقايسه ميانگين­ها نشان داد كه با افزايش ارتفاع از سطح دريا و به ­دنبال آن كاهش درجه، ارتفاع بوته، فاصله­ ي ميانگره، قطر ساقه، تعداد برگ و درصد موسيلاژ و همچنين اسانس گياه كاهش، در­ حالي كه شاخص كلروفيل افزايش يافته است. ارتفاع از سطح دريا تاثير معني­داري بر عملكرد اسانس دارد و بالاترين ميزان اسانس در پايين ­ترين ارتفاع براي هر رويشگاه بدست آمد ، همچنين اكوتيپ سنندج در ارتفاع 1557 متري از نظر عملكرد اسانس (097/0 درصد)، از ساير اكوتيپ­ ها برتر بود. از تركيبات غالب اسانس مي­توان به بورنئول، كامفور،كانوئيك­ متيل ­استرو كاندينون و... اشاره كرد.

In order to investigate the variation of morphological characteristics and essential oil composition of Echium ittalicum L., this study was carried out in nested plot design at three different heights with three habitats of Sanandaj, Marivan and Divandareh in Kurdistan province. Aerial parts of plant in flowering stage were collected in summer 2013 from different regions. The plant height, fresh and dry weight, simple and rosette leaf length and width, internodes length, stem diameter, number of flower, number of leaves and branches were evaluated as physiological characteristic and chlorophyll content, measuring elements NPK in the soil, leaves and flowers. Essential oil of plant samples were obtained by Distillation with distilled water (clevenger apparatus) and were analyzed by GS/MS, the mucilage content were evaluated with distill water separation method and sedimentation by 96% ethanol. Results were showed that the shoot height, the internode length, stem diameter, leaf number and percentage of mucilage and essential oil decreased with the altitude increases and so decrease of temperature, while chlorophyll content increases. The borneol, comphene and hexadecanoeic acid methyl ester have been higher than other essential oil compounds and the highest essential oil yield obtained in Sanandaj ecotype at 1557 meters above sea level.