سير پيشرفت و گرايش طرح‌هاي شهري جمهوري اسلامي ايران (پروژه‌هاي اجرا شده تهران از 1360 تا 1395)

The Progress and Trend Trajectory in Urban Design Projects of the Islamic Republic of Iran (Implemented Projects in Tehran from 1980 to 2015)

هدف اين مقاله، برآوردي از ديدگاه صاحب‌نظران در شناسايي طرح‌هاي شهري شاخص و اجرا شده تهران در دوره جمهوري اسلامي است. باوجود نقدهاي مكرر به‌نظام طرح‌هاي شهري تهران، پيشرفت و گرايش اين طرح‌ها در دوره‌هاي اخير كمتر از شكست آن‌ها به‌صورت روشمند بررسي‌ شده است. پرسش اين است كه اين طرح‌ها چگونه قابل دسته‌بندي و ارزيابي هستند؟ گرايش طرح‌هاي موفق شهري به سمت چه طرح‌هايي بيشتر يا كمتر بوده است؟ افزون بر ترسيم چشم‌انداز پيشرفت، آگاهي از گرايش طرح‌ها، سبب روشن‌تر شدن و هدايت تصميم‌هاي آتي مي‌شود. در اين پژوهش، روش دلفي انتخاب و طبق آن پنج كميته مختلف تخصصي تشكيل‌ شده است. چهل نفر متخصص در چهار گام نظرسنجي جهت كشف، دسته‌بندي و امتيازدهي طرح‌ها مشاركت كرده‌اند. درنهايت، ميان طرح‌هاي شاخص، چهار گونه طرح با سه معيار كلي موفقيت و ده‌ها پروژه شاخص در چهار رتبه شناسايي و امتيازبندي شدند. همچنين مشخص شد كه تمام چهار گونه طرح‌هاي شهري موفق از دهه 1370 باوجود شكست‌هاي برنامه‌ريزي، افتتاح و رايج شده‌اند. گرايش به پياده‌راه‌سازي شهري و توجه به گونه «معماري شهري» موفق، بيشتر از اواسط دهه 1380 گسترش‌يافته و از دهه نود گرايش به طراحي فضاهاي باز شهري متنوع زياد شده است. در سال‌هاي آغازين 1400 شمسي شايسته است تا با فعال‌سازي «مشاركت مردم»، نيروي متخصص و مديران كارآمد سبب تبلور بيشترين قابليت‌ها در طرح‌هاي شهري به‌ويژه طرح‌هاي اكولوژيكي، درماني-بهداشتي، مسكن و توانمندسازي بافت‌هاي فرسوده، تاريخي و غيررسمي شد.

Fewer scholars have dealt with the trends of urban plans in Tehran during recent years. This article aims to obtain a general view of urban thinkers on the most significant and successful urban design projects which have been implemented in Tehran from 1980 to 2015. The main question seeks how professionals categorize and evaluate these projects. To this end, the Delphi method was applied, and five groups of urban experts consisting of 40 members professional in urban sociology, urban design, urban planning, urban management, and architecture, took part. In addition, opinions of mayors, municipalities, city councilors, and consulting engineers for each Tehran district have been taken into the account. Based on the panel view and compared to the literature review, the paper has categorized Tehran’s selected urban designs into four categories including urban frameworks, transportation plans, urban architectures, and public open spaces. It reveals the projects which have not been selected by the panelists contain important categories for Tehran and vary from urban furniture to energy-efficient scales. However, the number of successful projects has grown and especially the peak belongs to public open spaces and urban architectures during the last five years. Based on the current trends, this study suggests that the urban design projects in Tehran in the near future must shift toward projects with participatory and ecological approaches, healthy city studies, focusing on the improvement of distressed urban fabrics and providing housing projects.