توحيد صمدي در افق انديشۀ علامه حسن‌زاده آملي

Samadi (all-embracing) Monotheism in the View of Allameh Hasan Zadeh Amoli

توحيد صمدي قرآني كه در نگاه و نگره يا بينش عرفاني علامه حسن‌زاده آملي مهم‌ترين مسئله در معارف عرفان اسلامي است، همان توحيد عرفاني يا نظريۀ وحدت شخصي وجود است كه عارف در مقام عين‌اليقين يا – بالاتر - حق‌اليقين بدان نائل و واصل مي‌شود و سالك عارف مي‌يابد كه وجود، مساوق حق است و حق سبحان صمد است. ايشان بر اين باورند كه توحيد قرآنى همان توحيد صمدى است كه توحيد واقعى همۀ انبيا و اولياءالله است و هدف نهايي عارف، ظهور و شهود سلطان وحدت حق در سير انفسى سالك الي‌ الله است. علامه حسن‌زاده آملي براي نخستين بار از وجودِ اصيل مساوق حق و صمد حقيقى، به «توحيد صمدى» تعبير مىكند. اكنون پرسش اين است كه توحيد صمدي در افق انديشۀ علامه به چه معنايي است و مفاهيم كليدي آن كدام‌اند؟ موضع شريعت در اين موضوع چيست؟ فرضيۀ نوشتار اين‌هماني ميان توحيد وجودي – شهودي يا وحدت وجود عرفاني با توحيد صمدي قرآني است كه در محورهايي چون مفهوم‌شناسي توحيد صمدي، مفاهيم كليدي توحيد صمدي و وجود وحدت صمدي و – آن‌گاه - توحيد عرفاني و صمدي در شريعت تحليل و تعليل شد. برونداد مقاله نيز ايضاح و اثبات عينيت و اين‌هماني توحيد عرفاني و قرآني در قالب توحيد صمدي از منظر علامه حسن‌زاده آملي و پاسخ به برخي شبهات مانند سنخيت- به معناي تشابه- و عينيت- به معناي حمل شايع صناعي- ميان حق و خلق است.

Qur'anic samadi monotheism, which is the most important knowledge of Islamic mysticism in the view of the mystical insight of Allameh Hasan Zadeh Amoli, is identical with mystical monotheism or the theory of personal unity of being which a mystic achieves in the level of Ein-ol-Yaqin (eye of certainty) or – the higher level of - Haqq-ol-Yaqin (certain truth) and a mystic devotee understands that being is equal with Haq (the Truth) and Haq is samad (all-embracing). He believes the Qur'anic monotheism is the samadi monotheism which is the real monotheism of all prophets and God's saints and the final purpose of a mystic is the appearance and intuition of the sultan of the unity of Truth [God] in his internal path to Allah. Allameh Hasan Zadeh Amoli considers the original existence which concurs truth and the real samad as 'samadi monotheism'. The question now is what does 'samadi monotheism' mean in the thought of Allameh and what are its key expressions? What is the view of shari'ah (religion) on this subject? The hypothesis of this writing is that the existential monotheism (intuitional or mystical unity of existence) is identical with the Qur'anic samadi monotheism which are analyzed in the following aspects: conceptual clarification of samadi monotheism, the key expressions of samadi monotheism, existence of samadi monotheism and finally samadi and mystical monotheism in religion. The result of this article is to clarify and prove that mystical and Qur'anic monotheisms are identical and are explained in the form of samadi monotheism of Allahmeh Hasan Zadeh Amoli and also to answer some questions such as the general resemblance (meaning similarity) and identity (meaning common technical predication) between God and the other creatures.