تبيين الگوي شبه - فركتال در ساختار زمينه محور بازارهاي سنتي ايراني

Explanation of Fractal-Like Geometry in Context-Oriented Structure of Persian Bazaar

عدم تداوم ارزش­هاي هنر و معماري اسلامي در طراحي ساختارهاي نو در بافت­ هاي تاريخي، تهديدي براي حيات اين زمينه­ هاي ارزشمند شهري به‌حساب مي­آيد. ازجمله بافت بازارهاي سنتي ايراني، محدوده­هاي ارزشمند ولي مسئله ­داري هستند كه روزبه‌روز دچار بحران­هاي ناشي از تراكم عملكردي-كالبدي ساختارهاي جديد كنترل نشده مي­شوند. اين امر شناخت ويژگي­هاي كيفي آن‌ها، جهت ظهور ميان‌افزارهاي معاصر منسجم با بافت را ضروري مي­سازد. در اين پژوهش، باهدف تبيين زبان الگوي زمينه محور بازار سنتي به‌عنوان نمونه­اي اعلي از هنر و معماري سنتي ايراني، ابتدا با استفاده از روش تحليلي-توصيفي به‌عنوان زيرمجموعه روش تحقيق كيفي، اطلاعات لازم در خصوص زمينه محوري بازار سنتي جمع­آوري و بر اساس مدل مستخرج از مباني نظري پژوهش، موردبررسي قرار مي­گيرد. در بخش دوم با استفاده از روش تجزيه تحليل بصري فركتالي، ميزان تناظر مؤلفه‌هاي كيفي زمينه محوري اجزاء بازار سنتي و الگوي هندسه فركتالي بازار، با تأكيد بر فضاهاي باز و بسته، بررسي مي­شود. يافته ­ها حاكي از زمينه محوري بازار سنتي در سه مقياس شهري، محله­اي و داخلي است. تجزيه تحليل بصري در سه مقياس كلان، ميانه و خرد، نشان­دهنده انطباق ارزش­هاي كيفي زمينه محوري با الگوي هندسي شبه-فركتال، در تجلي عيني ذهنيت معنا­گراي معمار سنتي است. مقياس­هاي هندسي فركتال دربرگيرنده مقياس­هاي رفتاري-عملكردي، انسجام معنايي ناشي از جهان­ بيني وحدت­گرا و پوياي اسلامي را متجلي مي­سازند. در اين ميان الگوي متشابه تيمچه ­ها و الگوي فضاي باز سراها به‌عنوان مراكز نيرومند مقياس ميانه، اتصال و انسجام مقياس كلان و خرد را فراهم مي­آورند و متناظر با قانون توان معكوس بُعد فركتالي، هر چه اجزا خرد مقياس تر مي­شوند بر تعدادشان افزوده مي­شود.

The lack of continuity of the values ​​of Islamic art and architecture in the design of new structures in the historical context is a limitation and threat to the life of these precious urban areas. Among these, contexts of traditional Iranian bazaar , as valuable but problematic areas which have been subjected to the crisis of functional-physical constraints of new and uncontrolled structures, are the fields whose recognition of their qualitative features is essential for the emergence of coherent interactions with context. In this paper, therefore , aimed at explaining the language of the context-centered pattern of traditional market as an outstanding example of traditional Iranian art and architecture, first the analytical-descriptive method, as the subset of the qualitative research methodology, is used to collect and analyze the necessary information.In the second part, using the visual fractal analysis method , the correlation between the context-oriented quality components of the traditional market elements , was examined with a fractal geometry pattern, with emphasis on open and closed spaces. The findings suggest the context-orientation of traditional markets in urban, neighborhood and domestic scale in such a way that the visual analysis in three macro-, medium and micro scales confirms the overlapping of quality values of context-orientation with a fractal-likel geometric pattern manifested concretely in conceptual mentality of traditional architect. Fractal geometric scales embodying behavioral-functional scales reflects the semantic integration from unified and dynamic Islamic worldview. The patterns similar to (chambers) Timcheh and pattern for open spaces as strong centers of medium provides the junction and integration of macro and micro scale and corresponding to law of reverse power of fractal dimension, the more scalable the micro components are, the greater they are in number.