سبك‌شناسي تذهيب‌هاي قرآني در مكتب شيراز با تأكيد بر مؤلفه‌‌ي فرم‌هاي تزييني

Stylistics of Qur’anic Illumination in Shiraz School With Emphasis on the Decorative forms factor

هنر تذهيب يكي از مهم­ترين هنرهاي اسلامي و قرآن‌آرايي به شمار مي‌آيد كه طيف گسترده‌اي از ذوق و استعداد هنرمندان مسلمان را به نمايش در مي‌‌آورد. مذهبان مسلمان از صدر اسلام همواره با بهره‌گيري از ذوق، خلاقيت و نوآوري سبك‌هاي مختلف هنر تذهيب‌ را شكل دادند. در ميان مراكز مهم كتاب‌آرايي در سرزمين‌هاي اسلامي، شيراز همواره به عنوان يكي از مكاتب مهم كتاب‌آرايي شناخته مي‌شود كه درون خود و با گذر ايام سبك‌هاي مختلفي را در تذهيب، تشعير و خوشنويسي شكل‌ داده است. در بين سبك‌هاي مهم كتاب‌آرايي مكتب شيراز مي‌توان به قرآن‌هاي تزيين شده بين قرون 8 تا 13 هجري قمري اشاره كرد كه سه سبك مهم در مكتب قرآن‌آرايي شيراز را شكل داده‌اند. شناخت و مطالعه‌ي سبك‌شناختي مبتني بر مؤلفه‌هاي فرمي و دستيابي به ويژگي‌هاي اصلي سبك‌‌هاي مهم قرآن‌آرايي مكتب شيراز به عنوان مهم­ترين هدف اين پژوهش مطرح مي‌باشد لذا به منظور دست‌يابي به اين هدف اصلي از ميان قرآن‌هاي اين سه دوره يك قرآن عصر ايلخاني، يك قرآن عصر تيموري و دو قرآن مربوط به دوره‌ي قاجار به صورت هدفمند انتخاب شده است. پژوهش حاضر به صورت توصيفي-تحليلي و با رويكرد سبك‌شناسي صورت‌گرا انجام شده است. از جمله مهم­ترين نتايج اين پژوهش مي‌توان به معرفي ساختار فرمي و ويژگي‌هاي سبكي اين سه دوره اشاره نمود كه مي‌توان براساس ساختارهاي فرمي اين سه دوره را يگانه، پرديس و فرشينه نام نهاد. علت نام­گذاري اين سه دوره ويژگي‌ فرم‌هاي شاخص مورد استفاده در اين سه عصر يا سه سبك است كه اين ادوار را از عصر پادشاهي و نيز نشانه­ گان عددي خارج ساخته و متناسب با ساختار فرمي نامگذاري شده ­اند.

Illumination is one of the most important Islamic arts and Qur'an decoration, which displays a wide range of talents of Muslim artists. From the early days of Islam, Muslim illuminators have always used talent, creativity, and innovation to form various styles of illumination. Among the important book designing centers in the Islamic lands, Shiraz is always known as one of the most important schools of book designing in which various styles of Illumination, Ta'shir and Calligraphy have been created over the course of the years. Among the important styles of book designing of Shiraz school, there are decorated Qur'ans of eight to thirteen centuries (AH) which have formed three important styles of Qur'an decoration of Shiraz School. Recognition and study of stylistics based on form components and achievement of the main features of the important Qur'an decoration of Shiraz School are the main aims of this study. Therefore, in order to achieve this aim, among the Qur'ans of these three eras, a Qur'an of from the Ilkhanate era, a Qur'an from the Teimuri era and two Qur'ans from the Qajar era have been selected purposively. The present study is descriptive-analytical with formalistic stylistics approach. One of the most important results of this study is the introduction of the form structure and stylistic features of these three eras. The eras can be named as Yeganeh, Pardis and Farshineh on the basis of the form structures. The reason for naming these three eras is characteristics of the significant forms used in these three eras or styles.