بررسي تعارض يا عدم تعارض آموزۀ خلوت در تصوف با حضور اجتماعي در شريعت اسلامي

از آيات، روايات و احكام اسلامي برمي ­آيد كه قرآن، پيامبر و صحابه توجه بسياري به حضور اجتماعي فرد مسلمان داشته ­اند و انزواي راهبانه را امري ناپسند مي­دانسته­اند و به ­همين علت عالمان و فقيهان منتقد تصوف نسبت به اين جريان بدبين­اند و وجود رفتارهاي انزواطلبانۀ پيروان بعضي از طرق و سلاسل، منتقدان تصوف آنان را بر آن داشته كه عرفان و معنويت را در تضاد با حساسيت­هاي اجتماعي بدانند و غفلت عرفا از محيط زندگي خود و اجتماع را موجد بسياري از ناهنجاري­هاي اجتماعي و سياسي تلقي ­كنند و به همين علت با ترويج رفتارهاي عرفاني مخالفت نمايند. اين در حالي است كه كلمات عرفا در اين خصوص نشان مي­دهد كه: (1) آن­ها آموزه­هايي دارند كه با عزلت مطلق در تعارض است مانند صحبت كه بيش و پيش از خلوت بر آن تأكيد دارند يا آموزۀ ايثار؛ (2) آنان خلوت و عزلت را مقيد به مرتبۀ فرد و مدت زماني محدود مي­كنند و اين تقييد با انزواي زاهدانه ناسازگار است؛ (3) در ساحت باور و انگيزه آنان جماعت را پليد و متهم نمي­دانند، بلكه به خود بدبين­اند و انگيزه­شان حفظ ديگران است و اين با انزواي برآمده از سوء­ظن به جماعت تفاوت دارد، همچنين مراد آنان از خلوت رسيدن به خلوت قلبي و دروني است، نه جدا شدن از جماعت؛ (4) خلوت در نظر صوفيان در كتاب و سنت سابقه دارد و منافي شريعت نيست و در آداب آن بر نگاهداشت شريعت، به­ويژه عبادات جمعي چون نماز جماعت و نماز جمعه، تأكيد شده است. علاوه بر اين­ها حضور متصوفه در عرصه ­هاي اجتماعي سياسي نشانه نادرست بودن مدعاي منتقدان تصوف در متهم كردن آن به رهبانيت است.