صلاحيت فراسرزميني بر اساس دكترين آثار در حقوق بين‌الملل

Extraterritorial Jurisdiction based on Effects Doctrine in International Law

«دكترين آثار» يكي از مباني توجيهي صلاحيت فراسرزميني در حوزۀ صلاحيت تقنيني، اجرايي و قضايي است و تحولي در مباني كلاسيك صلاحيت دولتها به‌شمار مي‌رود. اين دكترين در ابتدا با موضوعات عمدتاً اقتصادي، مانند حقوق رقابت، ظهور بيشتري داشته، اما سپس به ديگر قضايا و موضوعات تجاري، اقتصادي و حتي غير اقتصادي توسعه يافته است. دكترين آثار را به‌طور خلاصه ميتوان اين‌گونه تعريف كرد: «توانايي و اختيار دولت در اِعمال صلاحيت نسبت به بيگانگان در خارج از كشور كه رفتار آن‌ها آثاري را در قلمرو دولت اِعمال‌كنندۀ صلاحيت، ايجاد ميكند». در اين دكترين به‌ جاي تمركز بر محل «وقوع رفتار»، بر محل «آثار و تأثيرگذاري رفتار» به‌عنوان مبناي صلاحيت تأكيد مي‌شود. به دليل توجه خاص بر «آثار عمل»، برخي اين تئوري را عملاً انشعابي از صلاحيت سرزميني ناميده اند و برخي ديگر نيز آن را در قالب ساير اصول صلاحيتي، مانند صلاحيت واقعي يا جهاني، توجيه نمودهاند. در مقالۀ حاضر، ابتدا تعريف و سير تحول تاريخي دكترين آثار ارائه شده، سپس ماهيت، جايگاه، مباني و شرايط اِعمال صلاحيت فراسرزميني به استناد دكترين آثار در حقوق بينالملل بررسي گرديده است. يافتههاي اين تحقيق نشان ميدهد كه اولاً با توجه به تفاوت اساسي دكترين آثار با ساير مباني صلاحيتي، منطقي آن است كه اين دكترين با وجود قرابت آن با مباني صلاحيت سرزميني عيني و صلاحيت واقعي، به‌ عنوان يكي از مباني جديد و مستقل صلاحيت فراسرزميني دولت‌ها محسوب شود. دوم اينكه اِعمال صلاحيت به استناد اين دكترين، به تحقق اثر و احراز شرايط و مباني خاصي ازجمله «اساسي»، «مستقيم»، و «قابل پيش‌بيني بودن» اثر و رعايت معيارهاي حقوق بين‌الملل وابسته شده است

The United States has resorted to the “secondary sanctions” via extraterritorial application of domestic laws, measures and executive orders with extraterritorial effects. In the present research, the US unilateral measures in extraterritorial application of its domestic laws in the light of “Principles and rules of public international law’ “the performance of the States has been analyzed. According to the research findings, the unilateral actions of the US in exercising the extraterritorial jurisdiction of its domestic laws has faced two main criticisms, First; this country has violated the fundamental principles of the international law and neglected the international obligations through the imposing the domestic laws and by issuing the executive orders with extraterritorial effects. Second; the US has illegally developed its legal power beyond its geographical and jurisdictional domain via abusing its power of sovereignty as the world police.