بررسي نقاط قوّت، ضعف، فرصت و تهديد بهره‌برداري از مراتع (مطالعه موردي: مراتع شهرستان آق‌قلا در استان گلستان)

Analyzing the strengths, weaknesses, opportunities and threats of rangeland exploitation (case study: Agh ghala rangelands- Gorgan)

مرتع و بهره‌برداري از آن به عنوان يك منبع درآمدي مهم براي بهره‌برداران از آن شناخته مي‌شود. در نيم‌قرن اخير، به دليل شرايط شكننده اجتماعي و اقتصاديِ بهره‌برداران، بهره‌برداري و مديريت مراتع كشور ايران دستخوش دگرگوني و تغييرات زيادي شده است. اين مطالعه در نظر دارد با بررسي عوامل درون و برون محيطي موثر بر بهره‌برداري مراتع، تصويري شفاف از بهره‌برداري مراتع شهرستان آق‌قلا نمايش دهد. بدين منظور از آناليز SWOT كه يك روش مناسب براي شناخت و ارزيابي فاكتورهاي مثبت و منفي در محيط‌هاي داخلي و خارجي است، استفاده شد. براي گردآوري اطلاعات از مصاحبه به روش‌هاي آزاد و طوفان ذهني با تكيه بر دانش و تجربه بهره‌برداران استفاده شد. جهت گردآوري و تفكيك نتايج مصاحبه از روش تحليل محتوا استفاده شد. پرسشنامه‌هاي طيفي و AHP به‌ترتيب براي بهره‌برداران و كارشناسان با تجربه منابع طبيعي براي كمي‌كردن اطلاعات كيفي گردآوري شده، مورد استفاده قرار گرفت. در نهايت تجزيه و تحليل داده‌ها در نرم‌افزارهاي آماري SPSS Ver 21 و EXPERT CHOICE صورت پذيرفت. نتايج 32 عامل را در بخش‌هاي دروني و بيروني آناليز SWOT نشان داد. 24 عامل در بخش قوت‌ها و ضعف‌ها و 8 عامل در بخش فرصت‌ها و تهديدها مشخص گرديد. علاوه بر شناسايي مهم‌ترين عوامل در هر يك از معيارهاي قوت، ضعف، فرصت و تهديد، موقعيت استراتژيك بهره‌برداري از مراتع در شهرستان آق‌قلا از طريق آناليز SWOT، موقعيت رقابتي شناسايي شد. نتايج حاصل از مطالعه "عدم دسترسي و پراكنش مناسب منابع آب" را به عنوان قوت، "اهميت مرتع و بهره‌برداري از آن در معيشت و اقتصاد كشوري از ديدگاه بهره‌برداران" را به عنوان ضعف، "فرصت گسترش درآمد از توليدات دامي (مانند پرواربندي، گسترش نقش كشاورزي بهره‌برداران در دامداري مرتع)" را به عنوان فرصت و " خشكسالي و پيامدهاي ناشي از آن در بهره‌برداري مراتع" را به عنوان تهديد نشان داد.

Rangelands are the source of the main income for their stakeholders. Vulnerable socio-economic conditions of pastoralists in Iran during the recent century had great impacts on rangeland condition and management. This study aimed to provide a clear status of rangeland utilization in Aq Qala via assessing internal and external environmental factors. SWOT approach was used to identify and assess the positive and negative internal and external environments factors affecting rangeland utilization. The data were collected through free and brainstorming interviews with an emphasis on the knowledge and experience of rangelands’ exploiters. After content analyzing the collected data, analytic hierarchy process (AHP) and spectral questionnaires were used for range management technicians and exploiters to quantify the collected qualitative information. Thirty-two factors including 24 internal and 8 external factors were identified as the factors affecting rangeland utilization condition using content analysis. In addition to identifying the most important factors in any of the criteria’s (strengths, weaknesses, opportunities, and threats), the competitive position was identified as a main strategic factor affecting Agh Ghala’s rangeland utilization. The results of this study can be used to identify the best management practices to enhance rangeland condition and utilization status.