تحليل اثربخشي طرح‌هاي مرتعداري بر توليد مرتع و معيشت بهره‌برداران (مطالعه موردي: مراتع حوزه آبخيز سجادرود - استان مازندران)

Evaluating the effectiveness of range management plans on rangeland production and livelihoods of ranchers (Case study: summer rangelands of Sajadrud- Mazandaran province)

ارزيابي اثربخشي طرح‌هاي مرتعداري واگذار شده مراتع با گذشت بيش از يك دهه از اجراي آن ضرورتي اجتناب‌ناپذير است. ارزيابي طرحهاي مرتعداري مي تواند موجب مشخص شدن نقاط قوت و ضعف طرح‌ها و بهبود كيفيت آنها در برنامه‌هاي آتي ‌گردد. تحقيق حاضر در سال 1395به منظور ارزيابي طرح‌هاي مرتعداري در مراتع ييلاقي بابل انجام شد. به اين منظور تحقيق در دو بخش مطالعه كيفي (پرسشنامه‌اي) و كمي (ميداني) در 6 سامان عرفي داراي طرح و فاقد طرح مرتعداري انجام شد. بخش پرسشنامه‌اي به منظور بررسي عملكرد طرح‌هاي مرتعداري از ديدگاه بهره‌برداران و همچنين اطلاعات مورد نياز جهت تحليل مالي فعاليت دامداري سنتي در سامان هاي عرفي انجام شد. در بخش كمّي به مقايسه ميانگين توليد علوفه و درصد پوشش تاجي در سامان هاي عرفي پرداخته شد. نتايج نشان داد، طرح‌هاي مرتعداري باعث افزايش 9/10 درصد پوشش تاجي و 1/26 درصد توليد علوفه قابل دسترس شده است ولي اختلاف توليد علوفه در سامان‌هاي داراي طرح و فاقد طرح معني‌دار نشد. نسبت درآمد به هزينه (B/C) در مراتع فاقد طرح برابر با 39/1 و داراي طرح 44/1 بدست آمد. اما اختلاف اين مقادير در سامان‌هاي داراي طرح و فاقد طرح از نظر آماري تفاوت معني‌داري نشان نداد. ميانگين سود به ازاي هر رأس دام براي هر دامدار در مراتع داراي طرح و فاقد طرح به ترتيب 29470 و 22130 ريال محاسبه شد. از ديدگاه بهره‌برداران طرح‌هاي مرتعداري با ميانگين رتبه‌اي (23/3) در بهبود شرايط مالي مؤثر بوده است. اما كم بودن آگاهي بهره‌برداران نسبت به اهداف طرح، مشاعي بودن طرح‌هاي مرتعداري، عدم نظارت بعد از اجراي طرح‌ها، ضعف دانش مرتعداران در زمينه فني، مهارتي و مديريتي، موجب گرديده اجراي طرح‌هاي مرتعداري موفقيت زيادي از نظر تقويت بنيه مالي دامداران به همراه نداشته باشد. بنابراين طرح‌ها زماني مي‌توانند داراي اثربخشي مطلوب باشند كه ضمن نظارت بر اجراي طرح‌ها، براساس شرح خدمات طرح‌هاي مرتعداري تلفيقي (چند منظوره)، ساير استعدادها و پتانسيل‌هايي مرتع شناسائي و مورد بهره‌برداري قرار گيرد.

Evaluating the effectiveness of implemented range management plans is highly required to identify the strengths and weaknesses of the plans and improve their effectiveness. This study aimed to evaluate range management plans, conducted in summer rangelands of Sajadrud –Mazandaran province in 2016. This study was conducted based on quantitative and qualitative approaches in 6 range sites with and without a range management plan. The questionnaire was used for evaluating range management plans and their financial assessment based on ranchers point of views. We also evaluate the effects of these plans on forage production and vegetation cover in the sites. Results indicated that vegetation cover and forage production in the sites with range management plans increased 10.9 and 26.1 respectively compared to the sites with no plans. Average profit per livestock for ranchers in range sites with and without the project plans were 29470 and 22130 Rials respectively. Ranchers believed that range management plans increased their income considerably. Low awareness of the ranchers about the objectives of the plan, range sites with multiple users, lack of sufficient training before and after implementation of rangeland plans, and rancher’s insufficient knowledge are among the reasons that the ranchers get disappointed from implementation and protection of the plan. The range management plans can only be successful if we give the managers the ability to use a holistic management approach with consideration of all rangeland potential.