اثر شيوه‌هاي مختلف بهره‌برداري از آنغوزه (L. Ferula assa foetida) بر توليد شيرابه (مطالعه موردي: مراتع تنگ‌سرخ، استان كهگيلويه و بويراحمد)

Effects of different utilization methods of Ferula assa foetida L. on oleo-gum-resin production (Case Study: Tangsorkh rangeland, Kohgiluyeh and Boyerahmad province)

اين تحقيق در مراتع تنگ­سرخ استان كهگيلويه و بويراحمد كه بيشترين تعداد بهره­بردار و بيشترين سطح رويشگاهي آنغوزه را دارد، انجام گرفت. آزمايش در قالب فاكتوريل با طرح كاملاً تصادفي با تيمار سن برش در سه سطح (­پايه­هاي 6-5 ساله­، ­8-7 ساله­ و 10-9 ساله)، روش برش در سه سطح (يك‌طرفه (يك برش90 درجه)، دوطرفه (2 برش90درجه) اطراف جوانه رويشي گياه و روش برش متداول (برش رايج بهره­برداران منطقه)) و تعداد برش در سه سطح (10، 15 و 20 بار برش) با 10 تكرار اجرا شد. مقايسه ميانگين­ها با آزمون چند­دامنه­اي دانكن انجام گرفت. نتايج نشان داد بين شيرابه توليدي در سن­هاي مختلف اختلاف معني­داري وجود دارد. بيشترين شيرابه در سن­هاي 10-9ساله با ميانگين توليد 38/61 گرم در هر پايه به‌دست آمد. همچنين بين روش­ها و تعداد مختلف برش اختلاف معني­داري وجود دارد. بيشترين شيرابه در روش متداول (91/50 گرم) و 20 بار برش (74/56 گرم) به‌دست آمد. اثر متقابل سن، روش و تعداد برش بر توليد شيرابه در سطح 1 درصد معني­دار است. با در نظر گرفتن اثر هم‌زمان سن، روش و تعداد برش، كمترين شيرابه توليدي در پايه­هاي 6-5 ساله كه 10بار با روش يك‌طرفه برش زده شد با ميانگين 61/13 گرم در هر پايه گياهي به‌دست آمد. بيشترين شيرابه توليدي در پايه­هاي 10-9 ساله كه به روش متداول 20 بار برش زده شد با ميانگين 79/93 گرم به‌دست آمد. اگرچه شيرابه بيشتري در روش متداول به‌دست مي­آيد ولي اين روش باعث از بين رفتن گياه مي­شود، بنابرين باتوجه به اينكه بعد از روش متداول، در روش دوطرفه شيرابه نسبتا مناسبي توليد مي­شود و اين روش اثر تخريبي كمتري بر روي گياه دارد، جهت بهره­برداري از آنغوزه پيشنهاد مي­شود.

This study aimed to evaluate the effects of various utilization methods on gum production from Ferula assa foetida in Tangsorkh rangeland, Kohgiluyeh and Boyerahmad province. A completely randomized approach with factorial design, ten replication, and three treatments including age of plants (5-6 years, 5-7 years and 9-10 years), method of cutting (one-sided (90°), two-sided (90°) and conventional), and the number of cutting (10, 15 and 20 cutting) was conducted for the current study. Comparisons of means were performed by Duncan's multiple range tests. The results showed that there is a significant difference between oleo-gum-resin productions in the species with various age classes. The greatest oleo-gum-resin was collected from the species of 9-10 years old with an average of 61.38 gram per plant. Also, the gum production varied significantly between various utilization methods and the number of cutting per plant. The highest gum production per plant was observed in conventional method as well as 20 cutting treatments with 50.91 and 56.74 gr respectively. The interaction between the age of plants, utilization methods and the numbers of cutting treatments on the gum production were significantly different (P < 0.05). The lowest and highest gum production were collected in 5-6 years old plant with 10 one-sided cutting (13.61gr) and 9-10 years old plants with 20 cutting with the conventional method (93.79 gr) respectively. Although the conventional utilization method yields the more gum production, the chance of plant survival after the cutting in this method is very low. We concluded two side cutting is an appropriate utilization method because it produces high amount of gum with low risk of dying for the species.