تبيين ماهيت و مجاري قاعده نفي وزر و ابتناءآن بر سيره عقلا

Clarifying the Nature and Functions of Denying Heavy Burden of Sins (Vizr) Principle Based on the Practice of the Wise

اين مقاله، تلاشي در راستاي تبيين ماهيت قاعده نفي‌وزر است كه از برخي آيه‌هاي قرآن كريم الهام گرفته شده است. به نظر مي‌رسد عدم وضوح مفاد اين قاعده سبب اختلاف ديدگاه در ميان انديشمندان شده است؛ به‌گونه‌اي كه برخي منكر امكان بكارگيري اين قاعده در مسائل فقهي شده‌ و مفاد آن را ناظر به عالم آخرت دانسته‌اند؛ گروهي ديگر مفاد آن را بيانگر حكم عقل و غيرقابل تخصيص شمرده و از اين رهگذر با پاره‌اي از احكام فقهي همچون ضمان عاقله مخالفت كرده‌اند. در اين جستار با روش تحليلي و انتقادي، جايگاه اين قاعده مورد بررسي قرار گرفته است، واين نتيجه حاصل شده كه از سويي مفهوم آن نشانگر نفي مسئوليت نيابتي است و از سوي ديگر، مبناي حجيت آن سيره عقلا بوده و از اين‌رو قابليت تخصيص را دارد. بنابراين با تحليل اين قاعده، از طرفي براي اصل پر كاربرد فردي بودن مسئوليت، مستندي قرآني فراهم مي‌شود، و از طرف ديگر، رويكرد فقه اسلامي‌‌ در خصوص مسئوليتهاي نيابتي كه از مستثنيات قاعده محسوب مي‌شوند، قابل ارزيابي خواهد بود.

This article aims to clarify the nature of denial of heavy burden of sins (naf-yi vizr) principle, which is inferred from some verses of the Qur’an. It seems that the ambiguity of different concepts of this principle has resulted in different viewpoints among scholars. Thus, some scholars have considered that the concepts of this principle are related to the Hereafter, and it is impossible to apply them in jurisprudential discussions. Another group argues that the principle expresses the rational decree and doesn't have any exception; therefore, they have disagreed with some chapters of the jurisprudence such as responsibility of the kinsmen of the offender (‘āqila). This analytical and critical research investigates the naf-yi vizr principle. The findings indicate that the nature of this principle negates vicarious liability. On the other hand, it shows that the principle’s acceptability coincides with the practice of the wise and is capable to exclude some cases. Finally, analyzing this principle provides a Qur’anic evidence for the very frequently-used principle of individual’s responsibility, and that we could assess Islamic jurisprudential perspective with regard to vicarious liability as an exception for the principle.