جايگاه اجتماعي و نقش سياسي و فرهنگي خاندان حسيني حمزوي در عهد سلجوقي (431-590ق)

The social status and political cultural role of Hosayni Hamzavi family in Seljuq era (431-590 AH)

قرن چهارم هجري سدۀ آغاز شكل‌گيري خاندان‌هاي سادات در ايران محسوب مي‌شود. خاندان حسيني حمزوي يكي از اين خاندان‌ها بود كه هستۀ اوليۀ آن در شهر قم شكل گرفت. اين خاندان شيعه‌مذهب در عصر سلجوقيان نقش مهمي در عرصه‌هاي گوناگون اجتماعي ايفا كرد. اين تأثيرگذاري در بستري از شرايط سياسي و اجتماعي آن دوره و بر پايۀ امكانات و امتيازهاي سادات در شهرهاي ايران، به‌ويژه شهر قم، قرار داشت. آن زمينه‌ها و گزارشي تحليلي از موقعيت‌ها‌ و موفقيت‌هاي اين خاندان موضوع نوشتۀ حاضر است كه با روش توصيفي-تحليلي فراهم آمده‌است. يافته‌هاي پژوهش بيانگر آن است كه خاندان حمزوي، كه پيش از عهد سلجوقيان جايگاه اجتماعي و نفوذ سياسي كسب كرده بود، در اين دوره جايگاه خود را ارتقا بخشيد. چهره‌هاي شاخص اين خاندان با ورود به مشاغل اداري و مناصب رسمي، مانند نقابت سادات و رياست شهرها، به‌عنوان واسطۀ بين حاكمان و سادات و شيعيان عمل كردند. در عرصۀ فرهنگي، فقها و محدّثاني در خاندان حمزوي پرورش يافتند كه در ترويج آموزه‌ها و عقايد شيعه نقش‌آفرين شدند. آن‌ها با تأسيس مدرسه و كتاب‌خانه، تربيت شاگرد، و حمايت از نويسندگان شيعي در اين عرصه فعاليت چشمگيري داشتند و با اتخاذ رويكردي تقريب‌گرايانه، از مقبوليت و احترام قابل‌توجهي نيز نزد غيرشيعيان برخوردار شدند.

The fourth century AH is the beginning of Sadat families’ formation in Iran. Hosayni Hamzavi's family was one of those families whose first central core was formed in Qom. This Shiite family played important roles in various fields in Seljuq era. These roles were based on a certain political and social context and were consequences of Sadats’ noble status in cities of Iran, specifically Qom. The aim of this paper, which is designed by descriptive-analytical method, is to review those fields and present an account of that family’s situations and successes. The findings of the study indicate that Hamzavi family, which had gained a noble social and political position before Seljuq era, promoted its status during this period. Prominent figures of this family, by obtaining official positions like Sadats’ niqabat and rulership of cities, acted as intermediaries between the sovereigns, Sadat and the Shiites. In the cultural arena, several jurists and traditionists emerged from Hosayni Hamzavi family and propagated Shiite teachings and beliefs. They established schools and libraries, trained disciples, supported Shiite writers and by taking a tolerating and condoning approach, gained also respect of non-Shiites.