پديد آورندگان :
حسيني اصل، امين دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي - دانشكده مهندسي ژئودزي و ژئوماتيك - گروه سيستم‌هاي اطلاعات مكاني , سعدي مسگري، محمد دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي - دانشكده مهندسي ژئودزي و ژئوماتيك - گروه سيستم‌هاي اطلاعات مكاني , متكان، علي اكبر دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكدۀ علوم زمين -مركز مطالعات سنجش از دور gis
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: در تخصيص منابع آب، تقسيم مناسب منابع يك اصل اساسي است، اما تعيين آن به‌دليل وجود معيارهاي مختلف مشكل است. شبيه‌سازي سامانه‌هاي منابع آب كه بتواند عوامل موثر را لحاظ كند و تعامل دروني اجزاء آن را نمايان سازد، اقدامي كارآمد در بهينه كردن تخصيص منابع آب به شمار مي‌آيد. بررسي‌هاي مختلف نشان مي‌دهد كه شبيه‌سازي چندعاملي به تنهايي يا در تلفيق با روش‌هاي بهينه‌سازي به‌عنوان روشي موثر براي درك بهتر پيچيدگي‌هاي استفاده از آب و كاربران آب به كار مي‌آيد و الگوريتم ژنتيك نيز يكي از روش‌هاي هوشمند تكاملي در بهينه‌سازي مسائل پيچيده غيرخطي است.مواد و روش‌ها: چارچوب مفهومي مدل تخصيص آب پيشنهادي، تعامل عرضه و تقاضاي آب با توجه به عوامل اقتصادي را در يكي از زيرحوضه‌هاي كوير مركزي ارائه كرده است كه مهمترين منابع آب آن را آب‌هاي زيرزميني تشكيل مي‌دهند. از مهمترين وظايف تخصيص‌دهنده آب، تخصيص آب به شكل بهينه به بخش‌هاي مختلف است. اين كار با توجه به تقاضاي آب موردنياز هر يك از عامل‌هاي مصرف‌كننده انجام مي‌شود. عامل كشاورزي كه بيشترين سهم آب را به خود اختصاص مي‌دهد، به قسمت‌هاي جزئي‌تري تقسيم مي‌شود و در هر يك از محصولات به تنوع الگوي كشت، شرايط كم آبياري و ... در جهت بهبود وضع اقتصادي و تخصيص بهينه منابع آب با توجه به داده‌ها و آمار در دسترس لحاظ مي‌شود. در بخش صنعت، توليدات و توابع آن در قالب يك تابع دربرگيرنده مجموع بنگاه‌ها مطرح مي‌شود و در بخش شرب نيز، به‌دليل اهميت ويژه تامين آب اين بخش، كل مقدار آب مورد نياز محاسبه و به‌طور كامل به اين بخش اختصاص مي‌يابد.نتايج و بحث: در منطقه مورد بررسي، بر اساس معيار بيشينه كردن سود اقتصادي و با توجه به منابع آب در دسترس، كشت نباتات علوفه‌اي و روغني بهينه نيست. از سويي ديگر، در محصولات گروه غلات، به‌دليل كم‌آبياري و در محصولات باغي نيز به‌دليل سودآوري بالاي اين محصولات سطح كشت بالا حفظ شده است و پس از غلات، درختان مثمر از قبيل: پسته، انار، انگور و خرما داراي بيشترين سطح هستند. بنابراين در بخش كشاورزي، بهره‌گيري از كم‌آبياري در محصولات خانواده غلات و تغيير الگوي كشت با حذف محصولات دو خانواده نباتات علوفه‌اي و روغني، منجر به بهينه شدن تخصيص آب مي‌شود. در بخش صنعت، نكته حائز اهميت، تاثير تغيير تكنولوژي در كاهش تقاضاي آب است و به‌دليل سودآوري اقتصادي بالاتر اين بخش نسبت به بخش كشاورزي، تخصيص بهينه در راستاي افزايش سودآوري اقتصادي منجر به تخصيص بيشتر آب در مقايسه با مصرف فعلي شده است. از ديدگاه مدل توسعه‌يافته نيز، ارزيابي نتايج بهينه‌سازي در الگوريتم ژنتيك نشان داد كه سرعت همگرايي در تكرارهاي اوليه زياد و به‌تدريج كاهش مي‌يابد تا به همگرايي برسد و اين همگرايي تابع بهينگي به‌تدريج حاصل مي‌شود. همچنين واريانس كم تغييرات جواب نهايي الگوريتم در بازه صفر و يك، حاكي از ثبات مناسب اين الگوريتم است.نتيجه‌گيري: استفاده از چارچوب پيشنهادي در منطقه مورد بررسي در افزايش سودآوري اقتصادي حاصل از تخصيص بهينه منابع آب به بخش‌هاي مختلف تاثيرگذار است و بر اساس آن، سطح زيركشت و ميزان تخصيص آب بهينه براي مصارف مختلف تعيين شده است. نتايج حاكي از گرايش به سمت توليد محصولات باغي پربازده به جاي محصولات كشاورزي كم‌بازده و تخصيص بيشتر آب به بخش صنعت است.
چكيده لاتين :
Introduction: In water resource allocation, a good division is a major principle which is difficult to determine due to the existence of different criteria. To optimize water resource allocation, it would be efficient to simulate water resource systems in order to consider effective agents and reveal the internal interaction among their parts. Various studies show that a multi-agent simulation alone, or in combination with optimization methods, is an effective approach for understanding better the complexities related to water use and users. Also, the genetic algorithm has received attention as an intelligent evolutionary method to optimize non-linear complex problems.
Materials and methods: The conceptual framework of the proposed water resource allocation presented the interaction between water demand and supply, taking into consideration the economic factors in a sub-basin of Dasht-e Kavir desert in Iran, whose major water source is groundwater. One of the most important duties of water allocators is to achieve optimized allocation of water to different sectors, performed on the basis of the water demands of each consuming agent. Agricultural agents who receive the major portion of water were divided into sub-units. For each product, the diversity of cultivation patterns, deficit irrigation conditions, etc. were considered in order to improve economic status and allocate water resources optimally based on available data and statistics. In industrial uses, products and their functions were discussed as a function governing all businesses. Finally, as water supply is especially important in the drinking sector, the total volume of water required was calculated and completely allocated for this.
Results and discussion: In the study area, the cultivation of fodder and oil plants is not optimal on the basis of the available water resources with the criterion of maximizing economical profit. Cereals, followed by fruit-bearing trees (including pistachio, pomegranate, grape, and date) have the largest area under cultivation. Results showed that cereals retain their large cultivation area due to deficit irrigation, and the increase in the area under cultivation belonging to garden products is because of their high profitability. Therefore, in the agricultural sector, water allocation can be optimized by using deficit irrigation in cereals and changing the cultivation pattern for products relating to fodder and oil plants. In the industrial sector, the important point is the changing impact of technology on reducing water demand. Since this sector has a higher economical profitability than the agricultural sector, optimized allocation in order to increase economical profitability has led to a water allocation higher than the current consumption level. Evaluation of the optimization results in the genetic algorithm indicates that the convergence rate is high in first iterations and gradually decreases to reach convergence. The convergence of the optimization function is achieved gradually. Moreover, the small variance of changes in the final output of the algorithm (ranging from 0 to 1) suggests the high stability of this algorithm.
Conclusion: Implementation of the proposed framework in the study area increases the economic profitability resulting from optimized water resource allocation to various sectors, if a move is observed from low-efficiency agricultural products to high-efficiency garden products, and the higher allocation of water to industry
