پديد آورندگان :
كوزه گر كالجي، لطفعلي دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده علوم زمين - گروه جغرافياي انساني , مسلمي، آرمان دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده علوم زمين - گروه جغرافياي انساني , مرادي، محمد دانشگاه تهران - گروه برنامه ريزي شهري و منطقه اي , رفيعي مهر، حسين دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده علوم زمين - گروه جغرافياي انساني , اميني زاده، عباس دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده علوم زمين - گروه جغرافياي انساني
كليدواژه :
جاي پاي اكولوژيكي , توسعه شهري , ظرفيت زيستي , تبريز
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: با گسترش مفهوم گسترش پايدار در سطح بين‌المللي، دانشمندان، مدل‌هاي كمي و كيفي زيادي را براي اندازه‌گيري گسترش پايدار جامعه ها و شهرها نشان دادند. يكي از اين ابزارها كه توجه بيشتري را در سطح هاي علمي، سياسي و آموزشي به خود جلب كرده، ارزيابي جاي پاي اكولوژيك است. بر اساس اين روش، گسترش يك منطقه، زماني ناپايدار قلمداد مي‌شود كه ميزان جاي پاي اكولوژيك از ظرفيت زيستي منطقه بالاتر باشد. روش جاي پاي اكولوژيك تاكنون براي سنجش پايداري شهرهاي بزرگ دنيا مانند لندن، ليورپول، پاريس مورد استفاده قرارگرفته است. هدف از اين پژوهش، سنجش پايداري شهر تبريز با استفاده از روش جاي پاي اكولوژيك است. مواد و روش ها: در اين پژوهش به‌طوركلي از روش‌هاي توصيفي تحليلي و كمي استفاده‌شده است. داده هاي اين پژوهش به‌طور عمده از نوع كمي است. جامعه ي مورد بررسي آن، شامل همه خانوارهاي ساكن در شهر تبريز بوده است. داده هاي اين پژوهش به دو روش اسنادي و ميداني گردآوري شده‌اند. اين داده ها درروش اسنادي با استفاده از مطالعات كتابخانه اي و پايگاه هاي علمي و همچنين سازمان هاي مختلف، گردآوري شده‌اند. در اين تحقيق از روش نمونه گيري تصادفي خوشه اي استفاده شده است. شهر تبريز به ده منطقه برحسب منطقه هاي شهرداري انتخاب و از هر منطقه چند بلوك به‌صورت قرعه كشي انتخاب و برداشت شد. در مرحله بعدي با استفاده از روش تلفيقي جاي پاي اكولوژيكي كه از تركيب كاربرد دو روش استقرايي و قياسي تشكيل شده است، براي محاسبه رد پاي اكولوژيك در سطح هاي ناحيه هاي شهري اقدام شد. داده هاي لازم براي اندازه گيري اوليه با كمك جدول هاي آماري كشور به دست آمده است. از جمله داده هاي موردنياز براي تحليل، مي توان به مصرف انرژي غذا، توليدهاي جنگلي و مصرف هاي آن اشاره كرد. نتايج و بحث: براي تعيين جاپاي اكولوژيكي شهر تبريز، از داده هاي غذا، ميزان دي‌اكسيد كربن ناشي از حمل‌ونقل، گرمايش به دست آمده از گازهاي طبيعي، آب، نيروي الكتريسيته و مقدار زباله استفاده شده است. نتايج نشان مي دهد: شهر تبريز براي دفن زباله به‌طور متوسط سالانه به 10.86 هكتار زمين نياز دارد. زمين موردنياز براي جذب كربن ناشي از مصرف گاز طبيعي هر شهروند تبريزي، 135 مترمربع است و براي كل شهر نيز، اين جاي پا حدود 20795 هكتار است. جاي پاي اكولوژيكي هر يك از شهروندان تبريزي از نيروي الكتريسيته 0.17 هكتار است. در نهايت جاي پاي مصرف آب شهر تبريز 0.020 هكتار است. نتيجه گيري: نتيجه اين پژوهش نشان مي دهد كه جاي پاي اكولوژيكي شهر تبريز در گروه هاي مصرفي مواد غذايي، حمل‌ونقل، گرمايش گازهاي طبيعي، آب، برق و زمين موردنياز براي دفع مواد زائد 3.30 هكتار بوده است. مقايسه ي آن با فضاهاي پشتيبان آن، مانند شهرستان و استان، بيانگر اين است كه شهر تبريز براي برآوردن نيازهاي زيستي و پايداري خويش متّكي به منطقه اي فراتر از استان آذربايجان شرقي است. نگاهي به ميزان مواد مصرفي شهر تبريز، نشان مي دهد كه سهم مواد غذايي با 2.73 هكتار، بيشترين سهم را در بين ديگر شاخص‌ها دارد. كمترين ميزان مربوط به زمين موردنياز براي دفع زباله 0.07 مترمربع به ازاي هر نفر بوده است. ازآنجايي‌كه ظرفيت زيستي ايران 0.8 هكتار است. جاي پاي اكولوژيكي 3.30 هكتاري شهر تبريز بدان معناست كه 4.125 برابر بيش از سهم خود، از ظرفيت زيستي قابل‌تحمل كشور را به خود اختصاص داده است.
چكيده لاتين :
Introduction: The concept of sustainable development is expanding internationally, and therefore scientists have provided several quantitative and qualitative models for measuring the sustainable development of communities and cities. One of these tools, which attracts more attention in the scientific, political and educational levels, is the assessment of ecological footprint. According to this method, the development is considered unsustainable, when the ecological footprint is higher than the biomass of the region. The ecological footprint approach has been used to measure the sustainability of major cities around the world, such as London, Liverpool, and Paris. The aim of this research is to measure the stability of Tabriz city using the ecological footprint method.
Material and methods: In this research, descriptive-analytical and quantitative methods were used. The data of this research are mainly quantitative. The population under study included all households living in Tabriz. All data were obtained either from documents (e.g., library and electronic databases) or during field works. In this study, cluster random sampling method was used. The city of Tabriz was categorized into 10 regions based on municipalities and from each region several blocks were selected by sortition. A syncretistic ecological footprint method (a combination of inductive and deductive methods) was used to calculate the ecological footprint in the urban areas. The data necessary for initial analyses were obtained using the country’s statistical data. These include energy consumption, forestry, and its utility.
Results and discussion: To determine the ecological footprint of Tabriz, data from food, carbon dioxide emissions from transportation, heating from natural gas, water, electricity, and the amount of waste was used. The results show that the city of Tabriz requires an average of 10.86 trillion hectares of land per year for landfill. The required area to absorb the carbon derived from the consumption of the natural gas for each citizen and the whole population is 135 square meters and 20,795 hectares, respectively. The electric power footprint of each citizen of Tabriz is 0.17 hectares. Finally, the water consumption footprint of Tabriz city is 0.020 hectares.
Conclusion: The results of this study indicate that the ecological footprints of Tabriz city in categories such as food products, transportation, heating from natural gases, water, electricity, and the land needed for waste disposal were 3.30 hectares. Our results suggest that the city of Tabriz relies on a region beyond East Azarbaijan Province to meet its biological needs and sustainability. The amount of consumables in Tabriz shows that food with 2.73 hectares has the highest share compared to other factors. The lowest amount of area needed for waste disposal was 0.77 square meters per person. Since Iran's biocapacity is 0.8 hectares, the ecological footprint of 3.30 hectares in Tabriz city indicates that the city allocated 125.4 times more than its share of the country's biological capacity to itself.
