سنجش و اولويت‌بندي شاخص‌هاي تاب‌آوري با روش تركيبي معادلات ساختاري و تحليل چند متغيره فازي (مطالعه موردي: منطقه يك كلانشهر تبريز)

Measurement and Prioritization of Resilience Indicators by Using Structural Equation and Fuzzy Multivariate Analysis (A Case study: Region 1 of Tabriz Metropolitan)

امروزه ديدگاه جهاني از كاهش خسارات به افزايش مقاومت در برابر سوانح و گام برداشتن در مسير ايجاد شهرهاي تاب‌آورتر تغيير يافته‌است، بنابراين ضروري است كه تاب­آوري به عنوان بخش جدايي‌ناپذير در تصميم‌گيري‌هاي جامعه مورد توجه قرار گيرد. پژوهش حاضر با ماهيت توسعه‌اي – كاربردي و روش توصيفي – تحليلي با بهره‌گيري از روش‌هاي كمي و آماري از جمله رگرسيون چندگانه، معادلات ساختاري و تحليل چند متغيره فازي بر پايه سيستم اطلاعات جغرافيايي GIS، به بررسي ميزان تاب آوري شهري و اولويت‌بندي شاخص‌هاي تاب آوري در منطقه يك كلانشهر تبريز پرداخته‌ است. داده‌هاي مورد نياز با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي و بررسي ميداني در سطح خانوار گردآوري شده و حجم نمونه هم طبق فرمول كوكران معادل 382 خانوار برآورد گرديد. تعداد 59 شاخص­ تاب­آوري شهري در قالب 4 شاخص مكنون اقتصادي، اجتماعي، كالبدي و محيط زيستي مورد بررسي قرار گرفتند. با استفاده از آزمون بارهاي عاملي در نرم افزار LISREL، شاخص هاي آشكار براساس درجه اهميت و تأثيرگذاري اولويت­بندي و خلاصه­سازي شده و براي تهيه نقشه شاخص­هاي مؤثر، از مدل منطق فازي در قالب سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) استفاده شده است. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه همه قسمت­هاي منطقه يك كلان شهر تبريز، داراي تاب­آوري يكسان نيست، به ­طوري كه محلات شمالي به لحاظ برخورداري از مؤلفه‌هاي مذكور، در سطح پايين، محلات مياني در سطح متوسط و محلات جنوبي و جنوب شرقي در سطح بالاتر تاب آوري قرار دارند. از سوي ديگر در بين شاخص‌هاي تاب­آوري، به ترتيب درجه اهميت، مي‌توان گفت كه شاخص اقتصادي با مقدار 2/46 درصد، شاخص اجتماعي با 1/30 درصد، شاخص محيط زيستي با 7/19 درصد و نهايتاً شاخص كالبدي با مقدار 4 درصد در تبيين تاب­آوري كل منطقه مطالعاتي نقش داشته‌اند كه نشانگر مهم بودن بعد اقتصادي نسبت به ساير ابعاد تاب‌آوري است و در نهايت با ارائه پيشنهاداتي، بر تقويت شاخص هاي مؤثر بر اساس اولويت آنها تأكيد شد.

Today’s global perspective of reducing damages has changed to increase resistance to disasters and taking steps towards building cities more resilient. Therefore, it is necessary to consider resilience as an integral part of community decision making. The present study has descriptive-analytical method and expansion – applied nature. Urban resilience indicators were investigated and prioritized in the region one of Tabriz metropolitan on the base of geographic information system, so this study has used quantitative and statistical methods such as multiple regression, structural equations and fuzzy multivariate analysis. Data were collected by using documentary studies and field surveys at household level, and according to Cochran formula the sample size was estimated to be 382 households. A total of 59 urban resilience indicators were evaluated and categorized in four economic, social, environmental and physical Latent indicators category. Using factor loadings tests, observed indicators were ranked and summarized according to the importance and effectiveness levels in the LISREL software and the fuzzy logic model in the form of GIS was used to prepare the map of influencing indicators. The results of the research indicated that all parts of the region of Tabriz metropolitan area have not the same resilience, so that northern neighborhoods are in the low level due to the above mentioned components, central neighborhoods are in the middle level and the southern and southeast neighborhoods are in a resilience higher level. On the other hand, among the indicators of the resilience, with respect to the degree of importance, it can be said that the economic index with 46.2%, the social index with 30.1%, the environmental index with 19.7%, and finally the physical index with the value of 4 percent, has explained the resilience of the whole study region. These results indicate the importance of the economic dimension in relation to other dimensions of resilience. Finally, strengthening the influencing indicators based on their priorities was emphasized by offering a number of recommendations.