تنوعات معنايي واژه‌هاي مركب مختوم به ستاك حال «ياب» در زبان فارسي: رويكرد صرف ساختي

Semantic Variations of Persian Compound Words Ending in the Present Stem -YɑB: A Construction Morphology Approach

پژوهش حاضر در چارچوب صرف ساختي به بررسي تنوعات معنايي واژه‌هاي مركب مختوم به ستاك حال «ياب» در زبان فارسي پرداخته است. به‌اين‌منظور، واژه‌هاي مدنظر از پيكره‌هاي درزماني و همزماني زبان فارسي گردآوري شدند. اين واژه‌ها در مقوله‌هاي معنايي ويژگي شخص/ شئ عامل، ابزار و شخص عامل جاي مي‌گيرند و به دو مقولۀ عمدۀ واژگاني صفت و اسم تعلق دارند. بررسي درزماني واژه‌هاي استخراج‌شده نشان داد فرضيۀ سنتي بسط مفهوم عامل به ابزار در زبان فارسي پاسخ‌گو نيست، بلكه در شكل‌گيري دو مفهوم عامل و ابزار واژه‌هاي مركب مختوم به ستاك حال «ياب» از مفهوم ويژگي شخص / شئ عامل در زبان فارسي فرايند حذف موصوف دخيل است. در رخداد چنين فرايندي ترجمه قرضي واژه‌ها از زبان انگليسي در زبان فارسي تأثيرگذار بوده است. نتايج اين بررسي حاكي از آن است معناي آغازين ساخت را بايد «ويژگي متمايزكننده هستاري مرتبط با مفهوم يافتن و جزء اول» دانست كه به‌عنوان انتزاعي‌ترين همبستگي صورت و معناي ناظر بر عملكرد واژه‌هاي مركب ساخت [x-ستاك حال «ياب»] در زبان فارسي است. براساس داده‌هاي گردآوري‌شدۀ پژوهش حاضر، اين ساخت بيشترين تعداد واژه‌هاي استخراج‌شده را به خود اختصاص داده است. به‌نظر مي‌رسد حذف موصوف «شخص» منجربه شكل‌گيري طرح‌واره‌اي با معني «شخص انجام‌دهندۀ عمل يافتن در ارتباط با مفهوم جزء اول» شده است. نظير چنين طرح‌واره‌اي با حذف موصوف «دستگاه / نرم‌افزار» در شكل‌گيري طرح‌وارۀ ابزار با معني «شئ‌ انجام‌دهندۀ عمل يافتن در ارتباط با مفهوم جزء اول» به‌كار رفته است.

The present study investigated the semantic variations of the compound words ending in yɑ b ‘find’ present stem in Persian within the framework of Construction morphology. For this purpose, the words concerned were collected from Persian synchronic and diachronic corpora. These words were divided into three semantic categories of the characteristics of a human / non-human agent, instrument and person agent nouns, and belong to the two main lexical categories of adjective and noun. The diachronic investigation of the extracted words revealed that the traditional hypothesis of the extension of the concept of agent to instrument was not applied in the case of the Persian language. Rather, the noun ellipsis was involved in the formation of the two concepts of agent and instrument of the compound words ending in the present stem yɑ b from the concept of the characteristics of the human / non-human agent in Persian. The loan translation of some words of English into Persian has been influential in the occurrence of such a process. The findings of this study revealed that the initial meaning of the construction should be considered as ‘the distinguishing characteristic of the entity related to the concept of finding and the first component’ which is the most abstract correlation between form and meaning controlling the function of the compound words of [x-[yɑ b]VPRES]V PRES] construction in Persian. Based on the data collected for the purposes of the study, this concept possessed the maximum number of the extracted words to itself. It seems that the ‘person’ noun ellipsis has led to the formation of a schema with the meaning of ‘an agent performing the task of finding in relation to the concept of the first component’. A similar schema was used in the formation of the instrument schema with the meaning of ‘an object performing the task of finding in relation to the concept of the first component’ through the application of the ‘device / software’ noun ellipsis.