كاربرد درماني گنه‌گنه در تاريخ ايران

زمينه و هدف: با توجه به اهميت يكي از بيماري‌هاي بسيار مهم مانند تب كه در طول هزاران سال در ايران و غير ايران از امراض اصلي و در زمره بيماري‌هاي همه‌گير و طاقت‌فرسا به شمار مي‌رفت. پژوهش پيش رو درصدد است تأثير يكي از داروهاي مهم وارداتي و غير بومي را در رفع اين بيماري بررسي كرده و با ذكر تاريخچه اين دارو (گنه‌گنه)، ميزان شيوع و شيوه‌هاي استفاده از آن را در ايران دريابد.مواد و روش‌ها: با مطالعه كتب تاريخي عصر قاجار و سفرنامه‌‌هاي داخلي كه توسط صاحب‌منصبان ايراني نگاشته شده و اوضاع اجتماعي ايران و شرح حال خويشتن را بيان كرده‌اند و همينطور با رجوع به سفرنامه‌هاي خارجي در ايران دوران قاجار كه شاهد عيني نوع درمانگري ايرانيان و شيوع و كاربرد داروها براي انواع امراض رايج بوده‌اند، اين پژوهش سعي دارد با رويكردي توصيفي ـ تحليلي اطلاعات موجود در خصوص داروي گنه‌گنه را استخراج و ارائه كند.يافته‌ها: نتايج حاصله در پي كاوش در منابع و مأخذ بدين قرار است كه گرچه ايرانيان براي رفع انواع تب از داروهاي خاصي بهره مي‌بردند، اما با ورود داروي گنه‌گنه در اواخر سده دوازدهم هجري و كارآمدي آن در رفع تب‌هاي مزمن (نوبه) اين دارو با استقبال ويژه‌اي از سوي مردم مواجه شده و در بين پزشكان ايراني و خارجي و عموم مردم به صورت خوراكي، ماليدني و تزريقي به كار گرفته شد و به سبب اهميت آن، گنه‌گنه در منازل و سفرها به گونه پودرشده و محلول و گاه در كنار ديگر داروها و ادويه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گرفت.نتيجه‌گيري: در اواخر سده دوازدهم به دليل بروز و شيوع فراگير بيماري تب كه تحت تأثير شرايط اقليمي در ايران بروز مي‌كرد، داروي گنه‌گنه (كينين) كه از داروهاي بومي آمريكاي جنوبي بود، در ايران به طور قابل ملاحظه‌اي مورد توجه و بهره‌بري قرار گرفت. بدين‌سان نه‌تنها داروي مذكور به صورت‌هاي مختلف براي رفع تب‌هاي مزمن مورد استفاده قرار مي‌گرفت، بلكه رغبت به استفاده از اين دارو سبب شده بود كه حتي در مواردي براي امراض و كسالت‌هاي ديگر مانند زدودن ضعف مزاج، ناتواني جنسي و درمان آماس‌هاي طحال و كبد نيز استفاده از گنه‌گنه به صورت شربت (جوهر گنه‌گنه)، پودر و يا به صورت تزريقي صورت پذيرد.