تحليل نابرابري هاي اقتصادي – اجتماعي توسعه در نواحي روستايي ايران

سال 1990 در گزارش برنامه عمران ملل متحد، شاخص مركب توسعه انساني موسوم به HDI توسط كارشناسان آن سازمان مطرح شد. اين شاخص از تركيب شاخص­ هاي اميد به زندگي، باسوادي و درآمد سرانه به­دست مي‌آيد و در محاسبه آن از حداقل، حداكثر و نسبت بين آنها استفاده مي‌شود. در مقاله حاضر شاخص توسعه انساني مناطق روستايي استان­هاي ايران در دو مقطع 1384 و 1394 به دو روش سازمان ملل و منطق فازي محاسبه و نتايج حاصله مورد ارزيابي و مقايسه قرار مي­گيرد. بر اساس شاخص توسعه انساني محاسباتي در هر دو مقطع 1384 و 1394 استان­هايي نظير تهران، گيلان، اصفهان و فارس بهترين رتبه ­ها و استان­هايي نظيركهگيلويه و بويراحمد، كردستان و سيستان و بلوچستان بدترين رتبه­ها را با استفاده از هر دو روش داشته است. رتبه­بندي مؤلفه­هاي تشكيل دهنده شاخص توسعه انساني نيز مويد نتايج حاصله است. به دليل اينكه در روش دوم فازي مقدار ماكسيمم و مينيمم شاخص­ها بر اساس اطلاعات استان‌ها جمع­آوري شده، رتبه شاخص توسعه انساني محاسباتي بر اساس روش فازي نسبت به روش سازمان ملل واقع‌بينانه‌تر به نظر مي­رسد. همچنين علي­رغم تحولات صورت گرفته پس از يك دهه در روستاها، هنوز اين شاخص مطلوب نيست ولي در مقايسه‌ با سال 1384 بهبود يافته است، به طوري كه استان سيستان و بلوچستان با حدود 15 درصد بيشترين و استان تهران با حدود 3 درصد كمترين نرخ رشد را در شاخص توسعه انساني داشته كه به وضوح حكايت از كمتر شدن اختلاف توسعه­ اي بين مناطق دارد. به علاوه نتايج نشان مي­دهد كه مناطق روستايي استان­ هاي مرزي كشور داراي توسعه انساني به­مراتب پايين­تري نسبت به استان‌هاي مركزي كشور هستند. بنابراين توجه به مناطق روستايي مرزي در برنامه‌ريزي‌هاي كلان منطقه‌اي ضروري است.