تكوين مدرنيته سياسي در ايران (1890-1908 ميلادي)

(The formation of political modernity in Iran (1890-1908

موضوع اين مقاله تكوين مدرنيته سياسي در ايران است. تحليل جامعه شناختي مدرنيته سياسي در ايران به دليل عدم همخواني دستاوردهاي آن با مدرنيته سياسي در غرب، مسئله اي چالش برانگيز بوده است. در اين مقاله، براي غلبه بر چالش هاي موجود، مدرنيته سياسي در ايران به مثابه يكي از صورت هاي چندگانه ي مدرنيته در جهان و براين اساس همچون يك واقعيت منفرد تاريخي مورد مطالعه قرار گرفته است. مسئله ي اصلي اين مطالعه پرسش از چگونگي فرايند شكل گيري مدرنيته سياسي در ايران در بازه ي زماني1890-1908م است.چارچوب نظري اين مقاله، با نقد نظريه ي مدرنيزاسيون و برپايه مفروضات نظريه ي مدرنيته هاي چندگانه طراحي شده است و سه سطح و پنج لايه ي تحليلي نظام جهاني، مواجهه استعماري، نظام سياسي اجتماعي، عامليت جمعي و عامليت فردي را دربرمي گيرد. روش تحقيق مورداستفاده در اين پژوهش تحليل تاريخي روايتي است. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه مدرنيته سياسي ايران در اين دوران، برآيندي از عناصر متعدد در پنج سطح تحليلي بوده است. در سطح نظام جهاني رقابت ها و همكاري هاي ميان قدرت هاي جهاني، در سطح مواجهه استعماري رويارويي با تهديدات روسيه و انگليس، در سطح نظام سياسي اجتماعي بحران هاي اقتصادي، عدم استقلال و ناكارآمدي دستگاه سياسي و در دو سطح عامليت جمعي و فردي چاره انديشي هاي عاملان ايراني براي غلبه بر مشكلات موجود و پاسخ گويي به پرسش از شيوه ي مطلوب اداره ي زندگي همگاني عناصري هستند كه در طول زمان به فرايند مدرنيته سياسي ايراني شكل داده اند. اثرات متقابل عناصر فوق برهم در طول دوره تاريخي موردنظر پژوهش به شكل گيري اولين پارلمان ايراني در سال 1906 و تعطيلي موقت آن در سال 1908م انجاميده است.

The subject of this article is the generation of political modernity in Iran. The sociological analysis of political modernity in Iran, due to lack of consistency between its consequences and Western political modernity. Has been a challenging issue. In order to overcome these challenges, political modernity in Iran is studied as one of multiple forms of modernity in the world, and therefore as a unique historical fact. The main problem of this study is the question of how the generation of political modernity in Iran occurred during the period of 1889-1909. The theoretical framework of the paper has formulated based on the theory of multiple modernities. The framework contains five analytical levels: world system, colonial confrontation, sociopolitical system, collective agency and individual agency. The research method used in this research was historical-narrative analysis. The results of the research indicate that the political modernity of Iran in this period of time has been the result of several elements at five levels of analysis: Competition and cooperation among the world powers at the level of world system, Confronting Russian and British threats at the level of colonial confrontation, Economic crises, lack of independence and inefficiency of the political system at the level of sociopolitical system, and the Iranian agents’ solutions for existing problems and answering the question of the ideal way of ruling the public life at the levels of individual and collective agency. The interplays of the above elements during 1890 to 1909 has led to the formation of the first Iranian parliament in 1906 and its temporary closure in 1908.