زمين‌شيمي روانه گدازه‌هاي هيدروماگمايي كرتاسه در منطقه سپارده، شمال شرق قزوين، البرز مركزي

Geochemistry of Cretaceous hydromagmatic lava flows in Separdeh district, NE Qazvin, central Alborz

سنگ‌هاي آتشفشاني قليايي و چينه­سان منطقه­ي سپارده (شمال شرق قزوين) واقع در پهنه البرز مركزي به ‌صورت هم­شيب بر سنگ ‌آهك‌هاي كرتاسه پيشين سازند تيز­كوه قرارگرفته‌اند. اين سنگ‌ها ازنظر بافتي بسيار ريزدانه و يكنواخت هستند و ازنظر كاني‌شناسي با داشتن ريزدرشت بلور­ها و ريزسنگ­هاي پلاژيوكلاز، پيروكسن، اليوين، آپاتيت و كاني‌هاي كدر در يك زمينه­ي شيشه­اي مشخص مي­شوند. ولي در بين توالي نمونه­هاي برداشت ‌شده، نمونه­هاي با بافت آذرآواري و ويژگي‌هاي بافتي زير نيز وجود دارند: بافت لكه­اي، ريزبالشتك­هاي مافيك، تخلخل 4-3 برابر، حفره­هاي تفكيكي، قطعات پوكه­اي و تراشه­هاي شيشه. در نتيجه، برخلاف ساير نمونه­ها، برآمده از فوران انفجاري هستند. نمونه­ها ازنظر شيميايي، تفريقي و وابسته به سري سديمي قليايي هستند. با وجود يكنواختي در تركيب نمونه­هاي غيرانفجاري، مقدار سيليس و قليايي­ها در نمونه­هاي آذرآواري، بيشتر و در عوض مقدارMgO, Fe2O3t, TiO2 و CaO كمتر از ساير نمونه­هاست. همچنين ازنظر تركيب عناصر فرعي، در بيشتر نمونه­ها، غني‌شدگي (حدود 100 برابر) عناصر خاكي نادر سبك (LREEs) نسبت به عناصر خاكي نادر سنگين (HREEs)، ناهنجاري مثبت عناصر با شدت ميدان بالا (HFSEs) Eu, Rb, Th, ، ناهنجاري منفي Ta و K و نبود ناهنجاري منفي Ti و Nb ديده مي­شود. در ضمن، نمودارهاي محيط زمين­ساختي، موقعيت كافت قاره­اي و نمودارهاي سنگ­زايي، يك خاستگاه گارنت لرزوليتي غني‌شده را نشان مي­دهند. لذا درمجموع مي­توان چنين نتيجه گرفت كه اين ماگماها كه از يك گوشته سست كره­اي غني‌شده، سرچشمه گرفته­اند، در يك محيط كششي كافت درون قاره­اي تشكيل و به‌صورت غير انفجاري، از طريق شكستگي‌هاي عميق بالا آمده و وارد محيط دريايي نه چندان عميق كرتاسه پسين شده­اند. بااين‌حال، ذوب بخشي سنگ­كره با نفوذ ماگماي مافيك گوشته­اي، گاهي اوقات ماگماي اسيدي­تر توليد كرده است كه در آميزش با ماگماهاي مافيك جديدتر، سبك فوران‌ها را به سمت انفجاري سوق داده و تماس با آب دريا نيز، اين ويژگي را تشديد ­كرده است.

The alkaline and stratoid volcanic rocks of Separdeh district (NE Qazvin), located on the central Albroz zone, are underlain conformably by Early Cretaceous limestones of Tizkuh Formation. These rocks are texturally homogenous and very fine-grained and characterized by microphenocrysts and microliths of plagioclase, pyroxene, olivine, apatite and opaque set in a hyaline matrix. However, few pyroclastic deposits with the following characteristics are found amongst them: patchy fabric, mafic micropillows, relative high vesicularity (3-4 times of lava flows), segregation vesicles, pumiceous clasts and glassy shards. So, in contrary with the effusive lava flows, it can be concluded that they were formed by more explosive eruptions. The samples are tephritic in chemical composition and belonged to the sodic alkaline suite. Although the effusive samples have a similar chemical composition, the pyroclastic samples show higher contents of silica and alkalis and lower amounts of TiO2, Fe2O3t, MgO and CaO than the effusive lava flows. Also, most samples show an enrichment (about 100 times) of LREEs relative to HREEs, positive anomaly of HFSEs, Th, Rb and Eu, negative anomaly of Ta and K and also no anomaly of Ti and Nb. Moreover, they set in the continental rift setting and show an enriched garnet lherzolite source in the petrogenetic plots. As a result, it can be stated that the parental magma originated from an enriched asthenospheric mantle were effusively erupted in a deep submarine basin through the fissures of an extensional regime (or continental rift setting) during Late Cretaceous times. However, the more acidic magma could be produced by partial melting of lithosphere due to invading of the mantle mafic magma. Sometimes, the styles of eruptions were changed into the more explosive activities by mixing of two magmas intensified by contact with water.