زئوليت‌هاي پُر‌كننده‌ي حفره‌ها و بادامك‌ها در سنگ‌هاي آتشفشاني شمال‌غرب كوه دوازده امام، شمال ايران‌مركزي

Zeolites filling cavities and amigdales of basic volcanic rocks in NW of Davazdah-Emam mountain, north Central Iran

بخش شمال­غربي مجموعه­ي آتشفشاني- رسوبي كوه دوازده امام، در شمال ايران مركزي و در 135 كيلومتري جنوب شرق تهران واقع است. گدازه­ها و دايك­هاي حدّواسط­- بازي و بيشتر بازي ائوسن و اليگوسن اين مجموعه در اثر سيّال­هاي ­گرمابي، احتمالاً همراه با مشاركت آب­هاي جوّي دستخوش درجات مختلفي از دگرساني شده­اند. اين دگرساني­ها در دو مرحله سبب تشكيل زئوليت و ديگر كاني­هاي ثانويه گرديده است. فعّاليّت سيّال گرمابي در مرحله­ي نخست، سبب ته­نشيني فيلوسيليكات­هاي مافيك (سلادونيت، لايه­هاي تركيبي سلادونيت- نانترونيت، اسمكتيت)، كلسيت و زئوليت­هاي سديمي (آنالسيم، تتراناتروليت، ناتروليت و شابازيت­- Ca) شده است؛ در مرحله­ي دوّم، فعّاليّت سيّال­هاي گرمابي احتمالاً همراه با مشاركت آب جوّي شرايط را جهت شكل­گيري زئوليت­هاي كلسيمي-­ سديمي و در نتيجه نهشته شدن استيلبيت­- Ca، مزوليت و تامسونيت فراهم كرده است. تغيير در دما، pH، مقادير CO2 و H2O، نسبت Si/Al و نوع سنگ بستر، عواملي هستند كه سبب تنوّع كاني­زايي طيّ اين دو مرحله شده­اند. بالاترين و پايين­ترين دماي زئوليت­زايي مرحله­ي نخست را مي­توان حدود °C 145 براي آنالسيم و °C 90 براي شابازيت­- Ca و براي مرحله­ي دوّم، حدود °C75 براي استيلبيت­- Ca و °C 65 براي تامسونيت در نظر گرفت.

The north western part of volcano-sedimentary complex of Davazdah-Emam mountain in north of Central Iran is located about 135 km SE Tehran. The Eocene to Oligocene volcanic rocks and dikes of intermediate to mainly basic of complex under the influence of hydrothermal fluids, probably associated with the involvement of meteoric water, experienced different degrees of alteration. The alteration occurred in two steps forming mafic phyllosilicates (celadonite, mixed layers of celadonite-nontronite, smectite), calcite and sodic zeolites (analcime, tetranatrolite, natrolite and chabazite-Ca) at the first step and in the second step, hydrothermal associated possibly with the involvement of the meteoric water facilitated the disposition of calcic-sodic zeolites such as stilbite-Ca, mesolite and thomsonite. Variatians in temperatures, pH, CO2 and H2O values, Si/Al ratio and host rocks types are the parameters that causes the diversities of mineralization through out the two steps. Maximum and minimum temperatures of zeolite formation for the first stage can be estimated around 145°C for analcime and 90°C for chabazite-Ca and for second stage, around 75°C for stilbite-Ca and 65°C for thomsonite.