بررسي و نقد آثار مورخان صفوي پيرامون لشگركشي ميرنجم ثاني به ماوراءالنهر

پس از شكست شيبك خان در جنگ مرو در رمضان سال 916، دومين رويداد مهم تاريخي در منطقۀ ماوراءالنهر، لشگركشي ياراحمد اصفهاني (نجم ثاني)، وكيل شاه اسماعيل يكم، در سال 918 به آن منطقه بود كه منجر به شكست سنگيني در برابر ازبكان گرديد. اين لشگركشي، صرفنظر از پيامدهاي فاجعه بار آن، از آنروي درخور بررسي است كه انگيزه و اهداف واقعي آن در آثار مورخان صفوي با تفاوتها و ضد و نقيضهايي بازتاب يافته است. براين اساس، پرسش اصلي در اين بررسي اين است كه از ديدگاه مورخان صفوي، انگيزه و اهداف واقعي اين لشگركشي چه بود؟ چه تفاوتها و تضادهايي در اين باره در نوشته هاي آنان ديده ميشود؟ در اين رابطه، مورخان صفوي- براساس چگونگي بازتاب اين مسائل در آثارشان- به دو دستۀ كلي تقسيم ميشوند : دستهاي از مورخان، هدف اين لشگركشيرا در آغاز، سركوبي ظهيرالدين محمد بابر امپراتور هند دانستهاند كه بنا به نوشتۀ آنان در صدد سركشي و طغيان بود. اما دستهاي ديگر، برعكس، هدف اين لشگركشي را از همان آغاز- بيآنكه گفتگويي از سركشي بابر نمايند- فتح ماوراءالنهر و دفع خطر ازبكان دانسته اند. با بررسي و تطبيق اين دو ديدگاه با يكديگر و نيز در نظر گرفتن دلايل و شواهد ديگري در منطقۀ ماوراءالنهر، مشخص ميشود كه ديدگاه مورخان دستۀ دوم به حقيقت نزديكتر بوده و قابل اعتماد است.