كليدواژه :
قياس و تمثيل , اهل سنت , فلسفه و فقه , اماميه , اجتهاد و عقل , نقد غزّالي
چكيده فارسي :
در محدوده سده دوم كه مي‌رفت فقه شفاهي به فقه تعليمي و مدرسه‌اي تبديل شود، اختلافات فقيهان نيز در برخي از مسائل، چه در اصول و چه در فروع، پا را از نهان‌خانه ذهن‌ها بيرون نهاد و چه بسا همين اختلافات فقهي بود كه در تأسيس مكتب‌هاي فقهي در صدر اسلام نقش اساسي را ايفا كرد. از ميان اختلافات، قياس مهم‌ترين مسئله‌اي است كه در فلسفه و منطق، به‌ويژه در فقه اهل سنت و اماميه، به اصلي از اصول تبديل شد، به‌گونه‌اي كه يكي از منابع اجتهادي در فقه اهل سنت، يكي از ادله اجتهادي در فقه اماميه و يكي از برهان‌ها و ابزار استدلال، به‌ويژه در منطق و فلسفه، شمرده شد. اين مقاله بر آن است ضمن تعريف جامع از قياس، ضعف و قوت آن را بررسي كند و با توجه به فقه و فلسفه و نقد ديدگاه‌هاي غزّالي در المستصفي، به اين پرسش كه «چرا اماميه به قياس عمل نمي‌كند؟» پاسخ اجتهادي و منطقي بدهد و اثبات كند كه اماميه به دليل گمان‌آور بودن قياس فقهي مورد پذيرش عامه و ضرورت تحصيل يقين در احكام شرعي از طريق قرآن و سنت معصومان (ع) به قياس عمل نمي‌كند.
چكيده لاتين :
Around the second century AH, when oral jurisprudence was about to change to school jurisprudence, the differences of jurisprudents on some issues, both in primary and secondary principles, became apparent, and perhaps the same jurisprudential differences played a major role in establishment of jurisprudential schools in the early Islam. Among the differences, analogy is the most important issue in philosophy and logic, especially in Sunni and Imamiyya jurisprudence that became one of the principles, so that it was counted one of the ijtihadi sources[1] in Sunni jurisprudence, one of the ijtihadi proofs[2] in Imamiyya jurisprudence, and one of the arguments and argumentation tools, especially in logic and philosophy. This article, in addition to providing a comprehensive definition of analogy, seeks to examine its weakness and strength, and according to logic, philosophy, and the critique of al-Ghazzali’s views in al-Mustaṣfa, give a logical answer based on ijtihad to the question “Why does not Imamiyya act according to analogy?”. Also, it proves that Imamiya does not act according to analogy, due to the conjectural essence of commonly accepted jurisprudential analogy and the necessity of acquiring certainty in religious rules through the Qur’an and the conduct of the infallibles (as).
