بررسي نقش عوامل مؤثر بر پيچان‌رودشدن و تغييرات رودخانة دالكي با استفاده از سنجش از دور و سيستم اطلاعات جغرافيايي

Analyzing the Role of the Effective Factors on Meandering and Changes of Dalaki River using Remote Sensing and GIS

تغييرات هيدرولوژيك طبيعت به‌تدريج موجب تغيير موقعيت و مورفولوژي رودخانه‌ها مي‌شود. يكي از اين تغييرات، پيچان‌رود‌شدن رودخانه‌هاست. فرايندهاي متفاوت حاكم بر پديدة پيچان‌رود‌شدن به ويژگي‌هاي زمين‌شناسي، خاك‌شناسي، مورفولوژيكي، هيدرولوژيكي، هيدروليكي، پوشش گياهي و اقليمي، فيزيوگرافي و بسياري از عوامل شناخته‌شده يا ناشناختة ديگر بستگي دارد. رودخانة دالكي از رودخانه‌هاي جاري در استان فارس و بوشهر است. اين رودخانه، رودخانه‌اي هميشگي به طول 225 كيلومتر و شيب متوسط آن 8درصد است؛ بنابراين با توجه به ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد رودخانة دالكي و فراواني پيچان‌رودهاي تشكيل‌شده در طول مسير آن با بهره‌گيري از تكنيك سنجش از دور و GIS و تصاوير ماهواره‌اي در بازة 38ساله و ابزارهاي فيزيكي پژوهش شامل نقشه‌هاي توپوگرافي 50000 و 250000، نقشه‌هاي زمين‌شناسي، خاك‌شناسي، نقشة شيب و ارتفاع حوضه، DEM منطقه، تصاوير ماهواره‌اي لندست، سنجنده‌هاي MSS و OLI در مرحلة نخست در نرم‌افزار Arc GIS اين نقشه‌ها تهيه شد؛ سپس با بهره‌گيري از نقشه‌هاي به‌دست‌آمده تمام عوامل مؤثر بر پيچان‌رود‌شدن رودخانة دالكي بررسي و درنهايت با تجزيه‌وتحليل اطلاعات به‌دست‌آمده از مراحل پيش، بيشترين جابه‌جايي رودخانه شناسايي شد؛ نتايج نشان مي‌دهد شيب و جنس سازندها، مهم‌ترين عوامل تغييرات و پيچان‌رود‌شدن رودخانة دالكي است؛ به طوري كه افزايش و كاهش شيب و جنس سازندها، طبقه‌بندي كرونولوژيك - تاريخي اين رودخانه را به سه قسمت رودخانة جوان، بالغ و مسن تقسيم مي‌كند. در اين رودخانه در بازة زماني 38ساله تعداد پيچان‌رودها بيشتر شده و جابه‌جايي مسير رودخانه نسبت به قبل بسيار افزايش يافته است.

Hydrologic changes of the nature will gradually cause changes in conditions and morphology of rivers. Dalki River is one of the rivers that is current in Fars and Booshehr provinces. This river is a permanent one with the length of 225 kilometers and its average slope is 8 percent. Therefore, according to the unique features of this river and frequency of the formed meanderings through the river, it was decided to provide its maps. The maps were provided using remote sensing techniques, GIS, and satellite images in a 38-year period and via physical tools of the research including Topography maps 1/1,250000/50000, geology and pedology maps, slope and height map of the basin, DEM of the region, landsat images, and MSS and OLI sensors in the first stage in Arc GIS software. Then, using the provided maps, all of the effective factors on meandering of the Dalki river were analyzed and finally according to the data analysis, the maximum displacement of the river was clarified and it was perceived that slope and type of the formations were the significant factors of changes and meanders of this river so that decrease and increase in the slope and type of the formations divided the chronologic-historical classification of this river into three young, adult, and old parts. During this 38-year period, the numbers of meanders have been increased as well as the displacement of the river in comparison to the past.