بررسي مضامين تعليمي در سفرنامه‌هاي ناصرخسرو، نزاري قهستاني، خسي ‌در ميقات جلال آل‌احمد

درون‌مايه و هدف اصلي سفرنامه‌ها انتقال تجربيات، ديده‌ها و شنيده‌هاي نويسنده است. نويسندگان كوشيده‌‌اند تفاوت‌هاي فرهنگي و مظاهر مختلف تمدن‌هاي هر ملت را در آثار خود نشان دهند. هرچند هدف آن‌ها بازتاب آموزه‌هاي اخلاقي و ايجاد اثري تعليمي نيست، در پويش ناشناخته‌ها، عادات و اخلاق مردم را انعكاس مي‌دهند. هدف مقالۀ حاضر يافتن آموزه‌هاي تعليمي در سفرنامه‌هايي چون سفرنامۀ ناصرخسرو، اولين سفرنامۀ منثور نوشته‌شده در قرن پنجم، سفرنامۀ نزاري قهستاني از اولين سفرنامه‌هاي منظوم كه اواخر قرن هفتم در قالب مثنوي سروده شد و بيشتر اثري تعليمي است تا سفرنامه‌اي، و خسي در ميقات جلال آل‌احمد، به‌عنوان نمونه‌اي از سفرنامه‌هاي معاصر، انتخاب شد كه مشحون از نكات اخلاقي‌اجتماعي است. مباني اخلاقي و اندرزي هر سۀ آن‌ها برجسته گرديد. معيار گزينش اين سه اثر آن بوده است‌ كه توجه خوانندگان به همۀ انواع سفرنامه‌ها جلب شود؛ زيرا غالب تصور بر آن است كه سفرنامه‌ها فقط به‌شكل نثر نگارش يافته‌اند. نكتۀ ديگر آنكه بزرگاني كه به‌دليل آثاري خاص مشهورند، اثرهايي هم دارند كه مي‌تواند در ديگر انواع ادبي بدرخشد. مهم‌ترين هدف، يافتن و معرفي اديباني است كه آثار سفرنامه‌اي دارند. نتيجۀ پژوهش نشان مي‌دهد تاكنون بخش بسياري از سفرنامه‌ها از منظر ادب تعليمي ناديده گرفته شده‌اند. به‌طور كلي، اين آثار مصاديقي از ادبيات تعليمي به شمار مي‌روند. دستاورد بعدي آنكه ناصرخسرو بيشتر بر نكات اخلاقي در اجتماع تأكيد دارد و نزاري بر رعايت اخلاق فردي؛ اما آل‌احمد اصلاح عقايد مذهبي را موجب تغيير در رفتار مي‌داند.