بررسي چگونگي بازتاب اندرزگزاري و اندرزگزاران در ديوان حافظ

ادب تعليمي يكي از اغراض بنيادي‌ سخن، و هدف آن آموزش اخلاق، تهذيب نفس و مهارت‌هاي زندگي است. اين گونۀ ادبي، از ديرباز در ادب فارسي حضوري برجسته داشته و در غزل فارسي نيز از موضوعات پربسامد بوده ‌است. غزل ‌حافظ سرشار از مضامين اندرزگونه ‌است. حافظ از اشارات اندرزي غافل نمي‌ماند و با بهره‌گيري از شيوه‌هاي خاص روايت، پردازش صحنه و انتخاب شخصيت مناسب، اندرزهاي ترغيبي و تحذيري‌اش را با بهترين شيوه‌هاي فصاحت و بلاغت، با مخاطب در ميان مي‌گذارد. حافظ با آگاهي از ميراث تعليمي گذشتۀ ادب فارسي و عربي و شناخت اين گونۀ ادبي، از شيوه‌هاي خاص براي بيان اندرزهايش بهره مي‌گيرد. حافظ، بنا بر اقتضاي كلام، از صحنه‌پردازي، شخصيت‌گزيني و چگونگي لحن بيان و ديگر شيوه‌هاي روايت، براي انتقال اندرز بهره مي‌برد. در اين پژوهش، به پيشينۀ ادب تعليمي در گذشتۀ ادب فارسي، چگونگي اندرزگزاري، شأن و جايگاه اندرزگزاران، شيوه‌هاي انتقال اندرز، خاستگاه و سرچشمۀ اندرزهاي حافظ و بسامد موضوعي اشعار حكمي شاعر، اشاره‌ شده‌ است. حافظ از داستان‌هاي شاهنامه و شخصيت‌هاي آن، قصص اسلامي، امثال، كليله‌ودمنه و قابوس‌نامه، براي پردازش اندرزهايش بهره مي‌برد. كاربرد عنصر طنز در پاره‌اي از اندرزهاي حافظ، شيوه‌اي بلاغي براي مبارزه با رياكاران است. حافظ در برابر مُفتي زمان ناشنيده پند است؛ اما فتواي پير مغان را به گوش دل مي‌شنود. در اين پژوهش، به شيوه‌هاي اندرزگزاري حافظ از زبان سوم‌شخص، پيران، اندرزهاي طنزآميز و مقابله با طبقات رياكار و اندرزپذيري از پير مغان اشاره‌ شده و بسامد موضوعي اندرزهاي حافظ به‌صورت نمودار نشان داده شده ‌است.