روابط كمّي بين حجم مخروط‌افكنه‌ها و ارتباط آن با تكتونيك فعال (مطالعة موردي: مخروط‌افكنه‌هاي دامنة جنوبي ارتفاعات جغتاي)

Quantitative Relationships between the Volume of Alluvial Fans and its Relation to Active Tectonics (Case study: Alluvial Fans of Southern Slopes of Joghatay Mountains)

هدف از پژوهش حاضر، بررسي روابط كمّي بين حجم مخروط‌افكنه و ارتباط آن با تكتونيك فعال در دامنة جنوبي ارتفاعات جغتاي است. براي دستيابي به اين هدف، ابتدا محدودة مخروط‌افكنه‌‌ها، زاوية جاروب (S) و شعاع مخروط‌افكنه‌‌ها (R) با بهره‌گيري از نقشه‌هاي رقومي‌شده در محيط نرم‌افزار Arc/Gis و مدل رقومي ارتفاع (DEM) مشخص شد؛ سپس اختلاف ارتفاع رأس و قاعدة مخروط‌افكنه‌ها (h) به دست آمد و براساس پارامترهاي بالا حجم مخروط‌افكنه‌ها محاسبه شد. به‌منظور بررسي تأثير ساير متغيرها مانند تكتونيك و ليتولوژي، بعضي شاخص‌هاي ژئومورفيك مانند شاخص انتگرال فرازنما (Hi)، شاخص سينوسيتة جبهة كوهستان (Smf)، شاخص قرينگي حوضه (Af)، تقارن توپوگرافي عرضي (T)، شاخص (SL)، (BS) و شاخص نسبت پهناي كف دره به عمق دره (Vf) به كار رفت. نتايج به‌دست‌آمده از ميانگين همة شاخص‌ها نشان مي‌دهد 61.55درصد منطقه در وضعيت فعال تا نيمه‌فعال تكتونيكي قرار دارد كه نقش عوامل تكتونيكي را در تأمين رسوب و افزايش حجم مخروط‌افكنه‌هاي منطقه آشكار مي‌سازد؛ علاوه بر اين نقش مشترك و توأم عوامل سنگ‌شناسي و نيروهاي تكتونيكي با توجه به ماهيت بعضي گسل‌هاي رورانده در منطقه باعث روراندگي رسوبات نرم و سست شامل فليش و مارن‌هاي نئوژن روي سازند سخت كنگلومرا شده و بار رسوبي بيشتري در اختيار جريان‌هاي سطحي و اتفاقي منطقه قرار گرفته و به توسعة مخروط‌افكنه‌هاي منطقه كمك كرده است؛ همچنين بالاآمدگي رسوبات مخروط‌افكنه و تغيير سطح اساس محلي درنتيجة فعاليت گسل‌ها، حفر عمقي بستر رودخانه‌ها را در پي داشته است؛ اين مسئله ضمن اينكه باعث توسعة حجم مخروط‌افكنه‌ها درنتيجة حفر بستر و افزايش بار جامد مي‌شود، منجر به پيدايش مخروط‌هاي چندبخشي و قطعه‌قطعه نيز شده است. به‌منظور همگن‌سازي، حوضه‌ها از نظر مساحت به سه گروه تقسيم‌بندي و اين روابط در هر گروه تحليل شد. نتايج نشان مي‌دهد بين مساحت حوضة آبريز تغذيه‌كننده و حجم مخروط‌افكنه رابطة مستقيم و معناداري وجود دارد؛ در حالي كه بين شيب حوضه و حجم مخروط چنين رابطه‌اي وجود ندارد

The purpose of this study is to assess the quantitative relationship between the volume of alluvial fans and its relation to active tectonics in the southern slopes of Joghatay Mountains. To achieve this objective, first, the range of alluvial fans, Angle Broom (S) and alluvial fans radius (R) in the software Arc / Gis using digital maps and digital elevation model (DEM) were determined. Then, the difference between the height between the top and base of the alluvial fans (h) was calculated and, based on the above parameters. In order to evaluate the effects of other variables such as tectonic and geomorphic characteristics like lithology using some integral index over the facade (Hi), the index of mountain front sinuosity (Smf), index basin asymmetry (Af), transverse topographic symmetry (T), index ( SL), (BS) and the ratio of valley floor width to depth Valley (Vf). The results of the mean of all indices indicate that 61.55% of the region is located in the active to semi-active tectonic state, which reveals the role of tectonic factors in providing sediment and increasing the volume of alluvial fans in the region. In addition, the common role of lithological factors and tectonic forces can be pointed out. Due to the nature of some of the faults in the region, the soft and loose deposits including Flysch and neogen marls on hard Conglomerate formation have caused the sediment load more to the regional currents and contributes to the development of alluvial fans in the region. Also, the elevation of alluvial fans sediments and the change in the surface of the local area as a result of the faults activity has resulted in the deep excavation of the base of the rivers. This, in turn, contributes to the development of the alluvial fans as a result of base digging and solid loading, leading to the formation of multi-part and fragmented alluvial fans. In order to homogenize the basins in terms of area, they were divided into three groups and these relationships were analyzed in each group. The results indicate that there is a direct and significant relationship between the feeding basin and the volume of alluvial fans, while there is no such relationship between the slope of the basin and the volume of alluvial fans.