كليدواژه :
ويژگي‌هاي هندسي , ثقل , درياچه , ايران
چكيده فارسي :
درياچه‌ها به‌صورت سيستمي عمل مي‌كنند. اقليم، موقعيت رياضي، ويژگي‌هاي فيزيوگرافي (مساحت حوضه، محيط، طول، شكل، شيب، جهت شيب و زمان تمركز)، ناهمواري‌ها و ثقل (ثقل هندسي حوضه، ثقل هندسي درياچه، ثقل هيدرولوژي و ثقل ژئومورفولوژيكي)، ازجمله عوامل مؤثر در بقا يا نابودي درياچه‌ها هستند. با توجه به قله‌ها، خطوط توپوگرافي و آبراهه‌ها، مرز 14 حوضة داخلي ايران (اروميه، گاوخوني، مهارلو، ميقان، قم، درانجير، جازموريان، ابركوه، بافق، اردستان، يزد، قطروئيه، سيرجان و لوت) در نقشه‌هاي توپوگرافي 1/50000 با بهره‌گيري از نرم‌افزار Arc GIS تعيين حدود شد. ارتفاع خط تعادل آب و خشكي درياچه‌هاي اروميه، گاوخوني، ميقان، قم و مهارلو از منابع اسنادي و بقية حوضه‌ها از شواهد بازتاب‌دهندة درياچه‌ها در نقشه‌هاي توپوگرافي استخراج شد. در ادامه از پايگاه داده‌هاي اسفزاري با بازة زماني 50سال براي بررسي دما و بارش حوضه‌ها استفاده و حجم آب درياچه‌ها با توجه به خط تعادل آب و خشكي و حجم بارش سالانه براساس متوسط درازمدت بارش و مساحت حوضه در سيستم اطلاعات جغرافيايي محاسبه شد. سپس از تقسيم حجم آب درياچه بر حجم بارش، ضريب آبگيري درياچه‌ها برآورد و سپس مركز ثقل ژئومورفولوژيكي حوضه‌ها، ثقل هندسي درياچه و حوضه و مركز ثقل هيدرولوژيكي براساس داده‌هاي دبي رودخانه‌ها مشخص شد. بررسي ضريب آبگيري چاله‌ها بيان‌كنندة اين مطلب است كه حوضه‌هاي لوت، درانجير، گاوخوني، ابركوه و قم كمترين ضريب آبگيري را به خود اختصاص داده‌اند. ضريب مشابه حوضة گاوخوني و قم با لوت، بيان‌كنندة اثرپذيري ضريب آبگيري از فاصلة مركز توپوگرافيكي از مركز هندسي حوضه است. ضريب آبگيري زياد حوضه‌هاي قطروئيه، اردستان و سيرجان مديون انطباق پست‌ترين قسمت توپوگرافي با مركز هندسي حوضه و هم‌رديف‌شدن حوضة بافق ازنظر ضريب آبگيري با حوضه‌هاي ميقان و مهارلو ناشي از قرارگيري درياچه در مركز توپوگرافيكي حوضه است.
چكيده لاتين :
Lakes act as a system. Climate, mathematical position, physiographic features (including basin area, perimeter, length, shape, slope, aspect and time of concentration), rugged topography and gravity center (geometric gravity center of basin, geometric gravity center of lake, hydrological gravity center and geomorphological gravity center) are among the affecting factors of lakes survival or destruction. With regard to the peaks, the topographic lines and waterways of the 14 Iranian basins (Urmia, Gavkhoni, Maharloo, Meighan, Qom, Duranjyr, Jazmurian, Abarkuh, Bafegh, Ardestān, Yazd, Qatruyeh, Sirjan and Lut) have been delineated according to the peaks, topography and drainage lines in 1/50000 topographic maps and by the use of Arc GIS software. Altitude of water and dry equilibrium line in some of lakes such as Urmia, Gavkhoni, Meighan, Qom and Maharloo was extracted from the source documents. For the rest of basin lakes, reflected evidence in topographic maps was used. In climatic calculations, temperature and precipitation of the database Asfezari with 50 years duration was used. Lake water volume was calculated according to the altitude of water and dry equilibrium line and the volume of annual rainfall was computed based on basin area in geographic information system. By dividing the volume of lake's water by the volume of precipitation, runoff coefficients have been estimated. Afterwards, geomorphological gravity center and lake and basin's geometric gravity center were determined. Hydrological gravity center was estimated based on river's discharge data. Analyzing the result of holes, runoff coefficient showed the fact that Lut, Dranjyr, Gavkhoni, Abarkuh and Qom basins have allocated the lowest runoff coefficient. The similar coefficients of Gavkhoni and Qom basin's with Lute basin, represent how distanse between basins’ topographic center and geometric center can affect the amount of runoff coefficient. High runoff of Qatruyeh, Ardestān and Sirjan watersheds are as the result of complaining the lowest part of topography with geometric center of the basin. Gravity center of lake have located in the topographic center of Bafgh basin and, this affected the location of Meighan and Maharloo basins accordingly.
