ادب دادوري در حكايت‌هاي منظوم و منثور ادبيات فارسي

منصب قضاوت يكي از مناصب اجتماعي مهم، حساس و ارزنده است كه بر عهدۀ قاضي گذاشته شده و بزرگان دين و بلندپايگان عرصۀ ادبيات فارسي، شرايطي دقيق را براي آن قائل شده‌اند. در اين مقاله كوشش شده است با بهره‌گيري از برخي متون ادبي همچون بوستان و گلستان سعدي، مثنوي معنوي مولوي، حديقة ‌الحقيقة و شريعة ‌الطريقة سنايي، ديوان پروين اعتصامي، سياست‌نامه (سيرالملوك)، چهارمقاله، روضۀ خلد، لطايف الطوايف و نصيحة الملوك، جايگاه قضاوت و موقعيت قاضيان و تأثير آنان بر جامعۀ پيرامونشان مشخص و روشن گردد و تعريفي صحيح از يك قاضي ذي‌صلاح كه متّصف به اوصافي چون امانتداري، پرهيز از هواي نفس و آراسته به زيورهاي اخلاقي، دوري از رشوه‌ستاني و... است به مخاطبان ارائه دهد. روش كار در اين پژوهش، تحليل محتوا بر اساس منابع كتابخانه‌اي بوده است؛ به‌گونه‌اي كه در ابتدا متون مذكور خوانده شده، سپس حكايت‌هاي قضاوت استخراج گرديده و با توجه به قرابت موضوعي دسته‌بندي شده‌اند. بر اساس پژوهش به‌عمل‌آمده مشخص شده است به‌طور ميانگين ميزان 3/873 درصد از حكايت‌هاي متون مورد بررسي، به آداب و اخلاق قاضيان پرداخته است. در اين ميان كتاب‌هاي سياست‌نامه، لطايف الطوايف و گلستان سعدي بخش بيشتري از حكايت‌هاي خود را به اين موضوع اختصاص داده‌اند. همچنين 81/25 درصد آموزه‌ها به اخلاق اجتماعي قاضيان و تنها 18/75 درصد آن به اخلاق فردي آن‌ها پرداخته است؛ از اين ميان بوستان سعدي، ديوان پروين اعتصامي، چهارمقاله و نصيحة الملوك غزالي بيشترين سهم استفاده از اخلاق اجتماعي، و مثنوي معنوي و لطايف الطوايف بيشترين سهم استفاده از اخلاق فردي را دارند.