برآورد ميزان فرسايش جانبي و بستر گالي با استفاده از تحليل دندروژئومورفولوژيك ريشه‌هاي درختي در حوضة نيل‌كوه (گاليكش)، استان گلستان

Estimating the Lateral and Bed Erosion of Gully by Dendrogeomorphological Analysis of Tree Roots in Nilkooh Catchment (Galikesh), Golestan Province

دندروژئومورفولوژي، يكي از مهم‌ترين تكنيك‌هاي تعيين سن فرايندهاي ژئومورفولوژيك مانند حركات دامنه‌اي، سيلاب، فرسايش، زلزله و ديگر فرايندهاست. روش‌هاي دندروژئومورفولوژيك مبتني بر درك آناتومي، مورفولوژي و ساختار ريشه، ساقه و تاج درختان است. فرسايش خاك به‌ويژه فرسايش ناشي از توسعة گالي‌ها، يكي از مشكلات جدي محيطي محسوب مي‌شود. پس از فرسايش گالي و ظاهرشدن ريشة درختان، تغييراتي در الگوي رشد حلقه‌ها در ريشه ايجاد مي‌شود. با بررسي اين تغييرات و اندازه‌گيري موقعيت ريشه نسبت به ديواره‌ها و بستر گالي، ميزان فرسايش جانبي و بستر گالي‌ها محاسبه مي‌شود. يكي از مزاياي استفاده از دندروژئومورفولوژي در تخمين فرسايش گالي‌ها اين است كه امكان محاسبة ميزان فرسايش ساليانه فراهم مي‌شود. هدف اين پژوهش، برآورد ميزان فرسايش جانبي و بستر گالي با استفاده از تحليل دندروژئومورفولوژيك ريشه‌هاي درختي در حوضة نيل‌كوه است. براي دستيابي به اين هدف، تعداد 50 نمونه از ريشة درختان پهن‌برگ شامل انجيلي، خرمالوي وحشي، توسكا، بلوط، ممرز، وليك و افرا را تعيين سن كرده‌ايم كه پس از فرسايش عريان شده بودند. از اين تعداد، 35 نمونه براي بررسي ميزان فرسايش جانبي و 15 نمونه براي بررسي ميزان فرسايش بستر گالي (عميق‌شدگي) مطالعه شد. هنگام برداشت نمونه‌ها، اطلاعاتي مانند جهت شيب، فاصلة نمونه تا ديوارة جانبي و زيرين گالي و مختصات جغرافيايي نمونه‌ها نيز ثبت و سپس نمونه‌هاي برداشتي در شرايط طبيعي خشك و براي وضوح حلقه‌ها سمبادة برقي زده شد. در اين بررسي، ريشه‌هاي برون‌زد يافته طي دو سال (94-1392) نمونه‌برداري شدند. كمترين و بيشترين سن نمونه‌ها 3 و 14 سال است. پژوهش حاضر نشان مي‌دهد ميانگين ميزان فرسايش ساليانة ديوارة جانبي و زيرين گالي به ترتيب برابر با 0/053 و 0/107 متر است. براساس نتايج به‌دست‌آمده شيب و ارتفاع با فرسايش ديوارة جانبي گالي رابطة معكوس و با فرسايش بستر گالي ارتباط مستقيم دارد.

Dendrogeomorphology is one of the most important techniques for determining the age of geomorphological processes such as slope movements, flooding, erosion, earthquakes and other processes. One advantage of application of dendrogeomorphology in the estimation of gully erosion is that it can estimate the annual rates of erosion. The aim of this research is to estimate the lateral and bed erosion of gully by dendrogeomorphological analysis of tree roots in Nilkooh catchment. To achieve this goal, a total of 50 samples from the roots of broadleaf trees, including Evangelical, wild persimmons, alder, oak, hornbeam, hawthorn and maple that have been exposed after erosion, were dated. The 35 samples were tested for lateral erosion of gully and 15 samples were also examined for gully bed erosion. During sampling, the information such as slope gradient, distance of the sample from the wall of gully and geographical coordinates were also recorded. Samples were dried in natural conditions and have been sanded for better clarity. In this study, exposed roots were sampled during 2013-2014. The minimum and maximum ages of roots were 3 and 14 years, respectively. The study reveals that the average rate of lateral and bed erosion of gully are 0.053 and 0.107 meter, respectively. The lateral erosion of gully has inverse correlation with elevation and gradient, whereas bed erosion of gully has positive correlation with elevation gradient.