تحليل مخاطرات ناشي از جابه‌جايي تپه‌هاي ماسه‌اي در دشت سيستان

Hazards Analysis of Displacement of Sand Dunes in Sistan Plain

در دشت سيستان شرايط براي فرسايش بادي و در پي آن، جابه‌جايي ماسه فراهم است. با توجه به استقرار سكونتگاه‌ها در كانون‌هاي فرسايش بادي منطقه ضرورت منشأيابي ماسه‌ها، تحليل مخاطرات ناشي از جابه‌جايي تپه‌هاي ماسه‌اي و عوامل مؤثر بر ايجاد مخاطرات از اهداف اين پژوهش است. ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻧﻮع ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-تحليلي مبتني بر روش‌ﻫﺎي ﻣﯿﺪاﻧﯽ و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‌اي اﺳﺖ. در ابتدا با بررسي‌ نقشه‌ها و مشاهدات ميداني مشخص شد كه منشأ ماسه‌ها، بستر خشك رودخانه‌هاي منطقه است. سپس پارامترهاي مورفومتريك چند برخان (در مدت وزش باد‌هاي 120 روزه) و ميزان جابه‌جايي‌ آن‌ها اندازه‌گيري و ثبت گرديد. نتايج تحليل آماري نشان مي‌دهد كه فقط بين طول برخان‌ها با ميزان جابه‌جايي‌شان، رابطه‌ي معكوس برقرار است و بين ساير پارامتر‌ها و جابه‌جايي برخان‌ها رابطه‌ي معني‌داري وجود ندارد؛ كه دليل آن مي‌تواند استقرار برخان‌ها در محدوده‌ي اراضي روستايي، نقش كاربري‌هاي مختلف اراضي و عوارض سطح زمين در ميزان سرعت باد، مقدار توليد ماسه و در‌ ميزان جابه‌جايي برخان‌ها باشد. مخاطرات ناشي از جابه‌جايي تپه‌هاي ماسه‌اي در سطح روستاها شامل تهديد سلامت اهالي، مدفون شدن روستاها، تخريب خاك و زيرساخت‌هاي عمومي و ... است. عوامل متعددي از قبيل وزش بادهاي شديد و دائمي، كم شيب و كم عارضه بودن دشت، ريزدانه بودن خاك، خشك‌سالي‌هاي متوالي و فقر پوشش گياهي در ميزان جابه‌جايي ماسه‌ها در سطح دشت سيستان نقش دارند.

In Sistan plain, conditions for wind erosion and, consequently, sand spreads are provided. Due to the settlements in the wind erosion centers of this area, the necessity of determining the origin of sands, the analysis of the hazards caused by the displacement of sand dunes and factors creating these hazards are the goals of this study. It is a descriptive-analytical study based on both field and library methods. Initially, by studying the maps and field observations, it was cleared that the dry bed of the rivers of this region is the main origin of sands. Then, the morphometric parameters of several Barkhans (during 120-days winds) and the amount of their displacement were measured and recorded. The statistical analysis indicated that there was an inverse relationship between the length of Barkhans with their displacement, while there was no significant relationship between the other parameters and Barkhans displacement. The presence of Barkhans near ​​rural lands, the role of different land use, the effect of land roughness on the wind speed, and the amount of sand production in displacement of Barkhans can be considered as the main significant factors. The hazards of the sand dunes displacement at the villages include threatening public health, burying the villages, degrading the soil quality and destructing public infrastructure. Several factors such as intense and permanent winds, low-slope and low-roughness plain, fine-grained soil, successive droughts and vegetation loss play a role in the amount of sand displacement in Sistan Plain.