بررسي تغييرات كاربري اراضي در حوزۀ آبخيز توتكابن با استفاده از فن آوريهاي GIS و RS

Assessing changes land use in the catchment Tutkabon using RS and GIS

تغيير كاربري اراضي اغلب بدون رعايت اصول و محدوديت‌‌هاي زيست‌محيطي صورت مي‌‌گيرد و تبعاتي همچون رشد بي‌‌رويۀ شهرها، جنگل‌‌زدايي، وقوع سيلاب‌‌هاي مخرب، فرسايش زمين‌‌هاي كشاورزي و گسترش بيابان‌‌ها را به‌‌دنبال خواهد داشت. اين تحقيق به‌منظور بررسي تغييرات كاربري اراضي حوزۀ توتكابن طي چهار مقطع زماني، با استفاده از فن­آوري‌‌هاي سامانۀ اطلاعات مكاني (GIS) و سنجش از دور (RS) به انجام رسيد. نقشه‌‌هاي كاربري اراضي براساس تفسير چشمي و رقومي‌‌‌‌‌‌سازي عكس‌‌هاي هوايي با مقياس1:55000 سال 1334 شمسي، نقشۀ كاربرياراضي سال 1377 شمسي با مقياس1:50000، تصاوير ماهواره‌‌اي لندست ETM+سال 2002 ميلادي وIRS-Liss-PANسال 2008 ميلادي منطقه در محيط نرم‌‌افزاري Arc GISتهيه شد. نتايج حاصل از تحقيق نشان مي‌‌دهد، مساحت كل اراضي جنگلي در سال 1334 حدود 04/66 درصد حوزۀ آبخيز بوده كه با روندي نزولي در سال 1387 به 73/34 درصد رسيده‌‌ است؛ در حالي ‌‌كه وسعت اراضي با كاربري زراعت آبي و باغي در سال1334، 77/0 درصد بوده و با روندي صعودي در سال1387 به 60/9 درصد رسيده است. در‌خصوص وسعت اراضي مرتعي طي دورۀ زماني مورد مطالعه، حدود 20 درصد افزايش در مساحت اين اراضي ديده مي‌‌شود. همچنين بررسي تغييرات برونزدگي سنگي نشان مي‌‌دهد، وسعت اين نوع كاربري، 2/13 درصد افزايش داشته است. يافته‌‌هاي تحقيق نشانگر اين حقيقت است كه بيشترين تخريب و تغيير كاربري در اراضي جنگلي صورت گرفته ‌‌است. قرارگيري اراضي جنگلي در كنار مراتع و زمين‌‌هاي زراعي روستايي كه غالب معيشت افراد، كشاورزي و دامداري است، مهم‌‌ترين عامل از بين رفتن جنگل‌‌‌‌ها قلمداد مي‌‌شود. تغيير رو به افزايش اراضي برون‌‌زدگي سنگي ناشي از افزايش فشار چراي دام و بهره‌‌برداري بي‌‌رويه از پوشش گياهي به‌‌ويژه در اراضي مرتعي است كه به‌دليل اجراي ضعيف اقدامات حفاظت خاك و قُرق‌كردن مراتع رخ داده‌‌است. با توجه به تغييرات پوشش زمين در اين دوره، احتمال بروز حوادث زيست‌محيطي افزايش مي‌‌يابد.

Land use change often takes place without principles and environmental restrictions and consequences will follow, such as uncontrolled urban growth, deforestation, destructive floods, erosion and desertification of agricultural. This study was conducted on Tutkabon to define land use change, using GIS and RS, during four periods. Land use maps were prepared in the Arc GIS software based on visual interpretation and digitalization of aerial photographs with scale of 1:55000, in1955, the land use map of 1998 with a scale of 1:50,000, satellite images of Landsat ETM+ in 2002 and IRS-Liss-PAN 2008.The results show, the total area of forest land in1953 was a watershed of approximately66.04 percent to34.73 percent decline in2008, while the extent of irrigated agriculture and garden land use in1953, and0.77 % rise in 2008 to9.60 %. About the area of rangeland, an increase of20% in the area of these lands can be seen from1955 to2008. Changes bare soil also shows an increase13.2 %.The findings of the research indicate that most of the destruction and change land use has occurred in forest. Forest lands are located along Rangeland and farmland rural, when it is often people's livelihood, agriculture and animal husbandry,the most important factor to be considered deforestation. Increasing of livestock grazing and uncontrolled exploitation of vegetation, especially in rangeland, has led to an increase in the bare soil that this happened due to weak implementation of soil conservation practices and grazed the rangeland. Due to land cover changes in this period, the probability of environmental accidents will increase