كليدواژه :
قالي ايران , فرش ايران , صفويه , عرفان , مولانا , شير
چكيده فارسي :
دوره صفويه در تاريخ قالي‌بافي ايران همواره به‌عنوان عصر طلايي اين هنر شناخته شده كه علاوه بر زيبايي طرح و نقش و رنگ مفاهيم ارزنده‌اي بر پهناي قالي آن نقش بسته است. نقش شير يكي از آن نقوشي است كه در بيشتر قاليهاي صفويه در حالت‌هاي مختلف نقش بسته است چنانكه در اين قالي‌ها هم در مقام صياد و هم در جايگاه صيد به تصوير درآمده است. تكرار و تأكيد بر اين نقش كه در فرهنگ ايراني و اسلامي و ديدگاه عرفا همواره معاني نمادين مختلف و بعضاً متضادي داشته است اين پرسش را مطرح مي‌نمايد كه شير در قاليهاي صفويه داراي چه مفاهيمي است. از طرفي در اشعار و آراي مولانا نيز شير مفاهيم متفاوتي دارد. در نظر مولانا شير نماد حق تعالي و اسماء و صفات وي، نماد قضاي الهي، نماد انسان‌هاي اهل فضيلت، نماد اولياء، نماد رسول اكرم(ص) و حضرت علي(ع) ، نماد عقل، نماد عشق، نماد انديشه و حتي نماد نفس اماره است؛ اما در نظر او از شير، مفهوم انسان و انسان كامل استنباط بيشتر مي‌شود. در مطالعه بصري و معنايي نقش شير در قاليهاي صفويه نيز ارتباط معناداري بين شير در قاليهاي صفويه و نظر مولانا مشاهده مي‌شود. نقش شير در بيش از ده نمونه از قاليهاي بررسي شده در حالت‌هاي متفاوت و جايگاه‌هاي مختلف مشاهده شده كه همگي مؤيد آن است كه شير بر پهنه قالي در كشاكشي صعب و دشوار نهايتاً به مركز هستي كه همان ترنج قالي باشد مي‌رسد و در آن به درجه شير‌مردي نايل مي‌آيد. اين مفهوم در نظر مولانا نيز انعكاسي روشن دارد. مطالعه انجام شده به‌شيوه اسنادي و بررسي مشاهده موردي نمونه قاليهاي دوره صفويه با استفاده از روش تحليل محتوا و تطبيق نمونه‌ها صورت پذيرفته است.
چكيده لاتين :
The Safavid Era is considered as the golden age of Iranian carpet history, which in addition to beauty of pattern, motif and color, has yielded worthwhile concepts on its carpets. The lion motif is one of those motifs on carpets of Safavid Era which have been depicted as both a prey and a hunter. Repetition of, and emphasis on this motif, which contains diverse concepts and senses in Iranian and Islamic cultures as well as gnostic viewpoints, raise this question that what concepts are manifested by the motif of lion. Mowlana regards the lion as the symbol of God, God's names and traits, the symbol of fate, people of virtue and saints as well as symbol of Mohammad Prophet, Hazrat Ali, wisdom, thinking and even sensuality. However, in his view, the concept of the lion is further interpreted to be human and perfect human rather than other symbols. A meaningful relationship, in the visual and conceptual studies, can be seen among lion motif in the view of Mowlana and on Safavid carpets. In more than 10 samples of the carpets, where the lion motifs studied in different situation and diverse positions, it was observed and implied that the lion, after unwieldy and difficult struggle, reaches to the center of the universe, i.e. the medallion of the carpet, and finally attain human-like lion degree. This concept also is reflected in the ideas of Mowlana. This study has been performed using library method, as well as the case study of carpets of Safavid using content analysis method and by comparison of samples.
