بررسي ساختار فرمي طرح و نقش قالي‌ هاي اصيل كردي خراسان (رضوي، شمالي)

Formal Structure of Designs and Motifs in Genuine Kurdish Rugs in Razavi and Northern Khorasan Provinces

كردهاي نواحي خراسان معروف به «كُرمانج»در بخش شمالي اين منطقه زندگي مي‌كنند كه در دوره سلطنت صفويان براي جلوگيري از تاخت و تاز بيگانگان از سرزمينشان در تركيه، سوريه و قفقاز در نواحي آذربايجان غربي، كه به هم رسيده بودند، به خراسان منتقل و در شمال اين استان پهناور اسكان داده شدند. با جابه‌جايي‌هاي صورت پذيرفته در اسكان كردها از غرب ايران و قفقاز به شمال خراسان و به دليل مجاورت آن‌ها با تراكمه و بلوچ از سنت‌هاي متداول در قاليبافي اين اقوام نيز به حكم همجواري برداشت‌هايي كرده‌اند. هدف مقاله بررسي ساختار طرح و نقش و تنوع قالي‌هاي اصيل كردي منطقه خراسان است. اين تحقيق از نوع توصيفي-تحليلي و با رويكرد كيفي به بررسي عناصر تشكيل‌دهنده طرح و نقش قالي‌هاي كردي خراسان شامل (ترنج، لچك، نقش‌مايه‌هاي متن و حاشيه) در هر دو ناحيه كردنشين (خراسان رضوي و شمالي) پرداخته است. جامعه آماري در اين تحقيق متمركز بر دو منطقه خراسان (رضوي و شمالي) با توجه به تجمع اصلي كردهاست. نحوه انتخاب نمونه‌ها به شيوه هدفمند (غيرتصادفي) و بر اساس فراواني در منطقه بوده است. بدين منظور 4 شهرستان با 13 روستا در خراسان رضوي و 6 شهرستان با 21 روستا در خراسان شمالي بررسي شدند. روش جمع‌آوري اطلاعات در پيشينه و سوابق تاريخي اين قوم به شيوه كتابخانه‌اي و شناسايي نمونه قالي‌ها به شيوه ميداني توسط نگارندگان به دست آمده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد طرح و نقش قالي‌هاي كرد خراسان تنوع زياد و ساختار مشابهي در طرح و نقش دارد. نقش‌مايه‌هاي به كار رفته در قالي‌هايشان برگرفته از طبيعت پيرامون زندگي مانند اشياء متداول روزمره، جانوران، گياهان و برخي نقوش كاملاً انتزاعي انساني است. مطالعات نشان مي‌دهد كه برخي از طرح‌ها و نقوش به كار رفته در قالي‌هاي كردي خراسان از جمله توليدات اصيل و منحصر به فرد خاص اين منطقه نيز محسوب مي‌شود كه نقش‌هاي به كار رفته در اين قالي‌ها از نوع هندسي و ذهني با الگوپذيري از عوامل پيراموني چون طبيعت، باورها و اعتقادات است و در برخي موارد نيز نقش‌مايه‌هاي رايج در بين كردهاي شمال غرب نيز با تغييراتي همراه بوده است.

Kurds of Khorasan regions live in its northern regions and are called kurmanj. During the rule of the Safavid dynasty, Kurds of Turkey, Syria and Caucasus in west Azerbaijan were moved to Khorasan to evade invasions of the Ottomans and were settled there. This movement of Kurds from Western Iran to northern Khorasan and their adjacency with Balooch and Turkmen people influenced their carpet weaving traditions. The present paper attempts to investigate the structure of designs and motifs and diversity of genuine Kurdish rugs in Khorasan region. This descriptive analytical study takes a qualitative approach to study the elements like Medalion, corners, field and border motifs in designs and motifs of Kurdish rugs of both Northern and Razavi Khorasan provinces. The statistical population of the study was both Northern and Razavi Khorasan provinces and its main concentration is on Kurdish provinces. As a result, our towns and 13 villages in Razavi Khorasan province were investigated along with 6 towns and 21 villages in northern Khorasan. The data for the study were collected through library studies on the history of this ethnic group and rug samples were collected via field studies conducted by the authors. it was concluded that designs and motifs in Kurdish rugs of Khorasan are highly varied; yet, the structure of designs and motifs are similar. Motifs used in these rugs are taken from everyday objects, plants, flowers and, in some cases, even abstract concepts of human nature. The study also revealed that some of the designs and motifs in Kurdish rugs of Khorasan region are genuinely unique products attributed to specific individuals and their motifs are geometrical and mental shapes modeled after nature and beliefs. However, these motifs have changed compared to Kurdish rugs from northwestern regions of Iran.