نقشة «بعضي از بلوكات دارالخلافة طهران» نخستين نقشة اطراف تهران

از اطراف تهران يازده نقشة تاريخي در دست است كه از ميان آنها نقشة «بعضي از بلوكات دارالخلافه طهران» از نظر تاريخي بر ديگر نقشهها مقدم است. اين نقشه دربرگيرندة آباديهاي جنوب شرق و جنوب غرب و غرب دارالخلافة طهران است و دو تاريخ 1280ق و 1284ق در آن مندرج است. از جامعترين نقشههاي اطراف تهران نقشة عبدالرزاق مهندس بغايري است كه در سال 1328ق ترسيم شده است. در نقشة بغايري به شش نقشة ديگر از اطراف تهران اشاره شده است كه منابع كار او بوده است. از ميان اين نقشهها فقط يك نقشه (نقشة اشتال) را ميشناسيم. اولين نقشه از منابع بغايري نقشهاي است موسوم به نقشة عبدالرسولخان مهندس. خصوصياتي كه بغايري در معرفي اين نقشه در حاشية نقشة خود آورده با نقشة «بعضي از بلوكات دارالخلافه طهران» منطبق است و به گمان نگارنده اين نقشه همان نقشة عبدالرسولخان مهندس است. تاريخ شروع تهية نقشه در دورة صدارت اميركبير بود در فاصلة سالهاي 1264ق تا 1268ق. عبدالرسول خان در اين دوره مأمور مميزي بلوكات دارالخلافه بود. احتمالاً اين نقشه در سال 1280ق و 1284ق تكميل شده يا نسخهاي مشابه نسخة اوليه در اين سال ها از روي آن تهيه شده است. عبدالرسولخان مهندس نوة صدراعظم اصفهاني بود و در سال 1291ق درگذشت. نقشة عبدالرسولخان از مهمترين منابع نقشة بغايري بوده و بخشهاي از جنوب و غرب نقشة او از روي اين نقشه ترسيم شده است. با توجه به اشارة بغايري اين نخستين نقشه اي است كه از اطراف تهران تهيه شده است.